Oι προκαταλήψεις γύρω από τους ανθρώπους με βαρύ σώμα έχουν αντίκτυπο τόσο στην ποιότητα της περίθαλψής τους όσο και στην υγεία τους. Η κακοποιητική συμπεριφορά από επαγγελματίες υγείας, το «χιούμορ» εις βάρος τους –«χάσε 20 κιλά και μετά έλα»– έχουν ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι με παχυσαρκία να διστάζουν να αναζητήσουν ιατρική φροντίδα και να καθυστερούν σοβαρούς προληπτικούς ελέγχους.
Το στίγμα του βάρους βλάπτει σοβαρά την υγεία
Εχετε αναρωτηθεί ποτέ πόσο καιρό της ζωής μας βρισκόμαστε σε δίαιτα; Εντάξει, όχι εσείς οι από πάντα και για πάντα λεπτοί, οι υπόλοιποι, οι κοινοί θνητοί. Εχετε αναρωτηθεί πόσες μέρες του χρόνου «προσέχουμε», πόση φαιά ουσία καταναλώνουμε υπολογίζοντας θερμίδες (και ενοχές) ή καταστρώνοντας πλάνα διατροφής; Αν νιώθετε (κι εσείς) ότι αυτό μοιάζει λίγο με κυνήγι μαγισσών, μια άνιση, μάταιη μάχη, που λίγο έχει σχέση με το νούμερο στη ζυγαριά, είναι γιατί… κάπως έτσι είναι.
Η διαιτολόγος Εμμανουέλα Λεουνάκη το βλέπει καθημερινά στο γραφείο της. «Ερχονται άνθρωποι με αυτό που θεωρείται φυσιολογικό βάρος, οι οποίοι όμως ζουν με τον φόβο μην πάρουν βάρος». Το ίδιο παρατηρεί και η συνάδελφός της διαιτολόγος – διατροφολόγος Κωνσταντίνα Κατσανά. «Οι περισσότεροι από όσους βρίσκονται σε δίαιτα δεν προσπαθούν μόνο να χάσουν κιλά, αλλά να ξεφύγουν από το στίγμα». Ναι, ακόμη και σήμερα το βάρος κουβαλά στίγμα. Κοινή πεποίθηση για τους ανθρώπους με βαρύ σώμα είναι μεταξύ άλλων ότι είναι τεμπέληδες, απρόσεκτοι, χωρίς αυτοέλεγχο, λιγότερο ικανοί και χωρίς κίνητρο. Και όπως όλες οι προκαταλήψεις, έτσι και αυτές που αφορούν το βάρος οδηγούν σε διακρίσεις σε όλα τα πεδία της ζωής, από το σχολείο και τη δουλειά μέχρι και το γραφείο του γιατρού.
Στο γραφείο του γιατρού; Κι όμως, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε επαγγελματίες υγείας σε Ελλάδα, Ρουμανία, Πολωνία, Ολλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο στο πλαίσιο του προγράμματος Breaking Weight Bias (Καταρρίπτοντας την Προκατάληψη Βάρους), το οποίο για τη χώρα μας «έτρεξαν» οι δύο επαγγελματίες, το 29,5% ανέφερε ότι όντως οι συνάδελφοί τους τείνουν να έχουν αρνητική στάση απέναντι στους ασθενείς με παχυσαρκία, το 45,9% ότι έχει ακούσει τέτοια αρνητικά σχόλια ή αστεία και το 49,4% ότι οι ασθενείς με παχυσαρκία είναι ένας κοινός στόχος υποτιμητικού χιούμορ από φοιτητές, ειδικευόμενους και βοηθητικό προσωπικό.
Το «χιούμορ» αυτό κοστίζει. Το στίγμα βάρους στους χώρους υγείας εκτιμάται ότι έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ποιότητα της περίθαλψης των ανθρώπων με βαρύ σώμα – και τελικά στην υγεία τους. Εχει βρεθεί ότι οι άνθρωποι με παχυσαρκία διστάζουν να αναζητήσουν ιατρική φροντίδα και συχνά καθυστερούν σημαντικούς προληπτικούς ελέγχους. Κι αυτό λόγω προηγούμενων αρνητικών εμπειριών διακρίσεων σε σχέση με το βάρος τους. Δεν είναι μόνο τα στενά εξεταστικά κρεβάτια και ο ακατάλληλος εξοπλισμός, αλλά τα βλέμματα, η συμπεριφορά. «Η αντιμετώπιση είναι: “Τι μου ήρθες τώρα εδώ; Αφού δεν έχασες τα κιλά”. Τους ακυρώνουν. Γνωρίζω άνθρωπο που επισκέφθηκε διαβητολόγο ο οποίος δεν τον άφησε να περάσει την πόρτα. “Χάσε 20 κιλά και μετά έλα”», λέει η κ. Κατσανά. «Η προκατάληψη τυφλώνει. Υπάρχουν πολλά περιστατικά λανθασμένων διαγνώσεων, αφού όλα τα συμπτώματα αποδίδονται στο βάρος. Ο γιατρός αφιερώνει λιγότερο χρόνο σε σένα. Με το που σε βλέπει, αυτόματα σκέφτεται για σένα ότι δεν νοιάζεσαι για την υγεία σου, δεν προσέχεις, δεν τρέφεσαι σωστά». Οπως λέει, υπάρχει περιστατικό γυναίκας που έφτασε με καρκίνο σταδίου 4 ακριβώς επειδή ο γιατρός πίστευε ότι ο πόνος προέρχεται από το βάρος και δεν την έστελνε για εξετάσεις.
Η ιδέα για το πρόγραμμα Breaking Weight Bias, που με την ανάπτυξη ειδικού εκπαιδευτικού υλικού είχε στόχο να αυξήσει την ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις βλαβερές επιπτώσεις που έχει το στίγμα βάρους στην υγεία, ήρθε στις δύο γυναίκες τόσο από την προσωπική τους εμπειρία –«όλα τα κορίτσια που μεγάλωσαν στα ’90s ένιωθαν “χοντρές”», λέει η κ. Λεουνάκη– όσο και από την επαγγελματική τους πρακτική. «Ξεκίνησα να εργάζομαι ως διαιτολόγος εφαρμόζοντας μια πρακτική μη δίαιτας –δεν έδινα δίαιτες, δεν ζύγιζα– και ο κόσμος ερχόταν σε μένα σαν τελευταία επιλογή, τελευταία ελπίδα. Ερχονταν τρομοκρατημένοι γιατί τους έλεγαν “χάσε βάρος, θα πεθάνεις” και την ίδια στιγμή έμεναν αδιάγνωστα προβλήματα υγείας», λέει η Εμμανουέλα Λεουνάκη. Πάντως το στίγμα βάρους έχει αρνητικό αντίκτυπο σε όλους, ανεξαρτήτως βάρους. «Ενας γιατρός με εσωτερικευμένη προκατάληψη μπορεί να υποθέσει λανθασμένα ότι κάποιος είναι υγιής επειδή έχει χαμηλό δείκτη μάζας σώματος και να μην αξιολογήσει άλλους δείκτες ή και συμπεριφορές υγείας», προσθέτει η Κωνσταντίνα Κατσανά.
«Η προκατάληψη τυφλώνει. Υπάρχουν πολλά περιστατικά λανθασμένων διαγνώσεων, αφού όλα τα συμπτώματα αποδίδονται στο βάρος. Ο γιατρός αφιερώνει λιγότερο χρόνο».
Μια κακοποιητική εμπειρία σπάνια ξεπερνιέται. «Εχω δει πολλούς ανθρώπους που ενώ είχε βελτιωθεί η σχέση τους με το φαγητό, έκαναν κάποια στιγμή ένα πισωγύρισμα», συνεχίζει η κ. Κατσανά. «Τελικά ήταν γιατί είχαν στο μυαλό τους ότι σε ένα μήνα είχαν να πάνε στον γιατρό και φοβούνταν αυτό που θα βίωναν, αν θα τους κρίνει. Και αυτό τους αποσυντόνιζε και διατάρασσε τη σχέση τους με το φαγητό. Αυτό κάνει το στίγμα βάρους, και μάλιστα μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας, καθώς πρόκειται για χρόνιο στρες».
Ξανά: Οι διακρίσεις γύρω από το βάρος οδηγούν σε αύξηση του βάρους. «Το να νιώθεις ότι δεν θα σε δεχθεί η κοινωνία είναι τρομερά απειλητικό, νιώθεις ότι θα εξοστρακιστείς, ότι θα πεθάνεις», λέει η κ. Κατσανά. «Γι’ αυτό τόσοι καταφεύγουν σε ανορθόδοξες μεθόδους, σε χειρουργεία, φάρμακα». Οπως εξηγεί, το στίγμα δεν αφορά το βάρος σου, αφορά τον χαρακτήρα σου. «Είναι στίγμα χαρακτήρα. Σου λέει ότι είσαι έτσι επειδή δεν έχεις δύναμη θέλησης. Και έχει βρεθεί πως ό,τι έχει να κάνει με αυτοέλεγχο και πειθαρχία θεωρείται ότι σχετίζεται με την ηθική. Υπάρχουν επαγγελματίες που λένε “θα με σέβονταν αν ήμουν πιο αδύνατος-η”».
Οπως προσθέτει η κ. Λεουνάκη, σε δεινή θέση κοινωνικά βρίσκονται και όσοι υποφέρουν από διατροφικές διαταραχές και ενδεχομένως κάνουν εμετούς για να διατηρήσουν το βάρος τους. «Και πάλι τα σχόλια και η υποτίμηση είναι σφοδρότερα προς τους ανθρώπους με βαρύ σώμα. Αυτοί είναι που θα φοβηθούν να πάνε στον γιατρό να εξεταστούν. Που θα φοβηθούν να πάνε σε μια καφετέρια μήπως δεν αντέξει η καρέκλα ή να κλείσουν ένα αεροπορικό εισιτήριο. Και μπορεί η υγεία τους να είναι σε καλύτερη κατάσταση. Ξέρατε ότι ένας άνθρωπος με βαρύ σώμα μπορεί κι αυτός να πάσχει από ανορεξία; Δεν θα βρει όμως κατανόηση ή διάγνωση».
Εμπόδια και πρόνοια
Απομονωμένοι και χωρίς την απαιτούμενη ιατρική παρακολούθηση ζουν στην Ελλάδα αρκετοί άνθρωποι των οποίων το βάρος ξεπερνάει τα 150 κιλά. «Ως σύλλογος προσπαθούμε να συμπαρασταθούμε, μεταξύ άλλων, σε δύο ανθρώπους με παχυσαρκία που ζουν σε Πομακοχώρια και Κόρινθο», αναφέρει στην «Κ» η κ. Κική Τσιρανίδου, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Στήριξης Ατόμων με Παχυσαρκία «Ιμερόεσσα». Ο ένας ασθενής, που ζυγίζει 300 κιλά, είχε πρόσφατα μια σοβαρή πτώση και χρειάστηκε να διακομισθεί στο νοσοκομείο. «Ο μοναδικός τρόπος ήταν το καλάθι της Πυροσβεστικής», διευκρινίζει η κ. Τσιρανίδου, που περιγράφει τα ανυπέρβλητα εμπόδια που καλείται να αντιμετωπίσει ο εν λόγω 55χρονος ασθενής. Ο σύλλογος έχει πραγματοποιήσει χαρτογράφηση των νοσοκομείων της χώρας με ιατρεία παχυσαρκίας και βαριατρικής, αλλά από κοινού με το Κ3 (Κέντρο Καθοδήγησης Καρκινοπαθών) και των δικαιωμάτων των παχύσαρκων. «Λόγω των σοβαρών συννοσηροτήτων δικαιούνται προνοιακό επίδομα έπειτα από γνωμάτευση ΚΕΠΑ και είναι δικαιούχοι ορισμένων προνομιακών ρυθμίσεων σε κάθε δήμο, όπως έκπτωση στα δημοτικά τέλη», εξηγεί η ίδια, «όμως η συντριπτική πλειονότητα το αγνοεί». Ολοι ευελπιστούν ότι σύντομα η παχυσαρκία θα αναγνωριστεί ως χρόνια νόσος και στη χώρα μας. «Τότε το κράτος θα οφείλει να παρέχει υπηρεσίες, όπως έναν αξονικό ανά πόλη κατάλληλο για άτομα με παχυσαρκία, ενισχυμένα κρεβάτια ή περπατούρες», καταλήγει η κ. Τσιρανίδου.
Δεν υπάρχουν «μαγικές» λύσεις και «θαυματουργά» σκευάσματα
Απογοητευμένα από πλήθος αποτυχημένων προσπαθειών απώλειας βάρους, πολλά άτομα με παχυσαρκία και με το στίγμα του βάρους, επιζητούν μια «μαγική λύση», που θα τους απαλλάξει γρήγορα και ανώδυνα από το μεγαλύτερο πρόβλημα της ζωής τους. Ετσι, στο άκουσμα κάποιας νέας δίαιτας με αλλόκοτη ονομασία ή πολύ περισσότερο κάποιου «θαυματουργού χαπιού» δελεάζονται. «Το λάθος εξαρχής είναι ότι προσδοκούν να λύσουν ένα ιατρικό θέμα χωρίς τη συμβολή κάποιου γιατρού», επισημαίνει μιλώντας στην «Κ» ο δρ Ευθύμιος Καπάνταης, ειδικός παθολόγος με εξειδίκευση στον σακχαρώδη διαβήτη και πρόεδρος της Εταιρείας κατά της Παχυσαρκίας, «κάποιοι απευθύνονται σε διαιτολόγο ή γυμναστή, άλλοι ούτε καν σε αυτές τις ειδικότητες, αφήνονται σε οδηγίες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο».
Η διαλειμματική νηστεία έχει κερδίσει έδαφος μεταξύ όσων θέλουν να χάσουν βάρος, διχάζει ωστόσο τους επιστήμονες, ειδικά μετά τη δημοσίευση μελέτης που τη συνδέει με τον αυξημένο κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακά νοσήματα. «Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα δυσκολεύει τον οργανισμό, που δεν μπορεί να το χειριστεί, να ολοκληρώσει τη διαδικασία της πέψης», επισημαίνει ο δρ Καπάνταης, ο οποίος διατηρεί επιφυλάξεις έναντι του εν λόγω διατροφικού σχήματος. «Ορισμένοι καταλήγουν να ακολουθούν κακής ποιότητας διατροφή στη διάρκεια του παράθυρου σίτισης, κάτι που ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα», σχολιάζει από την πλευρά της η Φωτεινή Πρεβέντη, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Διαιτολόγων – Διατροφολόγων. «Εχουμε πολλή βιβλιογραφία που στοιχειοθετεί τα πλεονεκτήματα της διαλειμματικής νηστείας», προσθέτει η ίδια, «το ζητούμενο, λοιπόν, είναι αν ταιριάζει σε κάποιον να την ακολουθήσει· αλλά να την ακολουθήσει σωστά, καθώς το κλειδί στην απώλεια βάρους παραμένει η κατανάλωση λίγων θερμίδων».
«Το λάθος εξαρχής είναι ότι προσδοκούν να λύσουν ένα ιατρικό θέμα χωρίς τη συμβολή ενός γιατρού», λέει στην «Κ» ο δρ Καπάνταης για τις δημοφιλείς δίαιτες και τη «στροφή» σε φάρμακα.
Η λογική, επίσης, άλλων διατροφικών σχημάτων είναι κοντόφθαλμη. «Απαντούν στο απλοϊκό ερώτημα: πόσα κιλά θα χάσω σε πόσο χρόνο;» υπογραμμίζει ο δρ Καπάνταης, «μια πολύ δημοφιλής δίαιτα προτείνει την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων πρωτεΐνης για τρεις μήνες». Οσοι την εφαρμόζουν «μπαίνουν στο καθεστώς των διαβητικών και απουσία ινσουλίνης χάνουν βάρος», ωστόσο «η άκριτη κατανάλωση αυγών και κρέατος εγκυμονεί άλλους κινδύνους, αφού μπορεί π.χ. να ανεβάσει τα τριγλυκερίδια». Οι δύο επιστήμονες συμφωνούν ότι μόνο ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και η αλλαγή τρόπου ζωής και διατροφής μπορούν να εξασφαλίσουν σωστό σωματικό βάρος. «Φρονώ ότι πρέπει να δρούμε πρωτογενώς (με την πρόληψη), δευτερογενώς (απώλεια βάρους) και τριτογενώς (διατήρηση)», υπογραμμίζει ο δρ Καπάνταης.
Το τελευταίο διάστημα πολλοί ήταν εκείνοι που έστρεψαν την πλάτη τους στις δίαιτες και προσέφυγαν σε ενέσιμα φαρμακευτικά σκευάσματα, τα οποία απευθύνονται σε διαβητικούς. «Το φάρμακο μπορεί να λειτουργεί συμπληρωματικά μιας ολιγοθερμιδικής διατροφής και καθημερινής άσκησης», τονίζει ο δρ Καπάνταης. «Τα εν λόγω φάρμακα αναπτύχθηκαν ως αντιδιαβητικά αλλά στη φάση ΙΙΙ της μελέτης, σε μεγάλο πλέον αριθμό ατόμων, φάνηκε ότι με αύξηση της δοσολογίας συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας», υπενθυμίζει ο ίδιος. Ως εκ τούτου, «πριν από ένα μήνα ένα εξ αυτών πήρε έγκριση από τον αμερικανικό οργανισμό τροφίμων και φαρμάκων FDA και για την απώλεια βάρους». Προς το παρόν, στην Ελλάδα τα εν λόγω φάρμακα συνταγογραφούνται μόνο για διαβητικούς. «Αν κάποιος θελήσει να εγγραφεί ψευδώς ως διαβητικός, δεν θα καταφέρει κάτι, καθώς θα του δοθεί η δοσολογία που αφορά τον διαβήτη και όχι την απώλεια βάρους», διευκρινίζει ο ίδιος. «Στα εν λόγω σκευάσματα δεν έχει κανένα νόημα να καταφεύγουν όσοι θέλουν να χάσουν 5-10 κιλά», σημειώνει η κ. Πρεβέντη, «μόνο για όσους αντιμετωπίζουν πρόβλημα παχυσαρκίας μπορεί να συζητηθεί αυτή η επιλογή, αλλά αυτό πρέπει πάντοτε να το αποφασίζει ο γιατρός τους, ο οποίος θα τους παρακολουθεί σε όλη τη διάρκεια». Δεν έχουν όλοι οι οργανισμοί την ίδια ανταπόκριση.
Πάντως, το ενδιαφέρον στην Ελλάδα φαίνεται ότι έχει «κοπάσει». «Αυτό οφείλεται αφενός στις ελλείψεις των σκευασμάτων, αφετέρου στην ενημέρωση, καθώς έχουν γίνει γνωστές πλέον και οι παρενέργειες», απαντά στο εύλογο ερώτημα ο Γιάννης Δαγρές, φαρμακοποιός και μέλος Δ.Σ. του Φαρμακευτικού Συλλόγου Αττικής, «συνεπώς, εξασφαλίζουμε τα δυσεύρετα σκευάσματα για τους διαβητικούς πελάτες μας».
Πηγή: kathimerini.gr