Ο όρος «νάρκισσος» συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα άτομο με υπερβολική αυτοπεποίθηση και υπέρμετρο εγωισμό. Είναι, όμως, μόνο αυτό;
«Σαφώς και όχι» είναι η κατηγορηματική απάντηση των ειδικών. Κι αυτό, γιατί ο ναρκισσισμός αποτελεί μια σοβαρή ψυχική διαταραχή προσωπικότητας με επικίνδυνες -πολλές φορές- προεκτάσεις.
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του νάρκισσου;
Πόσο εύκολο είναι να τον «αναγνωρίσουμε» ανάμεσά μας;
Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να τον αντιμετωπίσουμε;
Μπορεί ο νάρκισσος να θεραπευτεί;
Η κυρία Έφη Μεσιτίδου, ψυχολόγος που ειδικεύεται στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας και τη ναρκισσιστική κακοποίηση απαντά, κάνοντας λόγο για έναν φαύλο κύκλο στον οποίο ο νάρκισσος «εγκλωβίζει» το θύμα του το οποίο είναι αναγκασμένο να βιώνει ξανά και ξανά τα ίδια στάδια σε επανάληψη. Την εξιδανίκευση, την υποτίμηση, την απόρριψη, την κακοποίηση.
Η σχέση με έναν νάρκισσο, είτε πρόκειται για σχέση προσωπική είτε επαγγελματική, ακόμα και οικογενειακή -τονίζει- ακολουθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο που οδηγεί στην κακοποίηση, με τις συνέπειες στην ψυχική και όχι μόνο υγεία του του θύματος να είναι οδυνηρές.
Καθώς ο\η νάρκισσος δεν έχει ενσυναίσθηση, αδιαφορεί παντελώς για τον πόνο που προκαλεί, ενώ λόγω απουσίας, εκ μέρους του, ηθικών φραγμών, είναι ικανός να «πατήσει επί πτωμάτων» προκειμένου να πετύχει τον σκοπό του.
Το θύμα από την άλλη, λόγω του δεσμού τραύματος που έχει αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της σχέσης και συνάμα της κακοποίησης, αδυνατεί να «δει καθαρά» την κατάσταση, με αποτέλεσμα να νιώθει ανήμπορο να αντιδράσει, όπως και να φύγει…
Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός νάρκισσου; Τα στοιχεία εκείνα, δηλαδή, που οδηγούν στη διάγνωση ότι το άτομο αυτό πάσχει από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια από το DSM5, δηλαδή το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας, και όσον αφορά στη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουμε να κάνουμε με ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλείου (στη φαντασία ή τη συμπεριφορά), ανάγκη για θαυμασμό και έλλειψη ενσυναίσθησης, με έναρξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή του ατόμου και παρουσία σε διάφορα πλαίσια, όπως φαίνεται από πέντε (ή περισσότερα) από τα εξής κριτήρια:
Διαθέτει μεγαλειώδη αίσθηση σημαντικότητας του εαυτού (π.χ., μεγαλοποιεί τα επιτεύγματα και τα ταλέντα, προσδοκά να αναγνωριστεί ως ανώτερος χωρίς ανάλογα επιτεύγματα)
Έχει φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ευφυΐας, ομορφιάς, ή ιδανικής αγάπης
Πιστεύει ότι είναι εξαιρετικός και μοναδικός άνθρωπος και μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο από, ή θα πρέπει να σχετίζεται με άλλους εξαιρετικούς ή υψηλού επιπέδου ανθρώπους (ή οργανισμούς)
Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό
Θεωρεί ότι κατέχει ιδιαίτερα δικαιώματα (δηλαδή αδικαιολόγητες προσδοκίες εξαιρετικά ευνοϊκής αντιμετώπισης ή αυτόματης συμμόρφωσης με τις προσδοκίες του)
Εκμεταλλεύεται τους άλλους για να επιτύχει τους δικούς του σκοπούς
Έλλειψη ενσυναίσθησης: είναι απρόθυμο το άτομο να αναγνωρίσει ή να ταυτιστεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων
Είναι συχνά ζηλόφθονο με τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι είναι ζηλόφθονοι μαζί του
Δεν αντέχει την κριτική ακόμη και αν είναι καλοπροαίρετη και εποικοδομητική. Δεν μπορεί να διαχειριστεί την κριτική γιατί θεωρεί ότι τον μειώνεις, τον προσβάλλεις, του επιτίθεσαι
Ποια είναι τα στάδια σχέσης με έναν νάρκισσο;
Ένα άνθρωπος που είτε έχει αυτή τη διαταραχή, είτε έχει πολλά ναρκισσιστικά στοιχεία, οπότε μιλάμε για ένα ναρκισσιστικό ή ανταγωνιστικό στυλ προσωπικότητας στις σχέσεις του, είτε είναι ερωτικές, είτε είναι εργασιακές, γονεϊκές ή φιλικές, ακολουθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο.
Πρόκειται για τον κύκλο της ναρκισσιστικής κακοποίησης που ξεκινάει με την Εξιδανίκευση του θύματος από το ναρκισσιστικό άτομο με αποτέλεσμα το θύμα να ενθουσιαστεί και να θεωρήσει ότι έχει μια υπέροχη, μοναδική σχέση που έχει μέλλον, να κολακευτεί εξαιρετικά από τη συμπεριφορά του νάρκισσου και έτσι να μπουν τα θεμέλια μιας σχέσης εξάρτησης.
Στη συνέχεια, ο νάρκισσος περνά στη φάση της Υποτίμησης του θύματος. Αυτό το στάδιο είναι ιδιαίτερα οδυνηρό για το θύμα, που προσγειώνεται απότομα, καθώς ο νάρκισσος κριτικάρει ανελέητα το θύμα, το μειώνει και το απαξιώνει. Σε αυτή τη φάση ο νάρκισσος θα ελέγχει πλέον, πλήρως το θύμα, από τα οικονομικά, το τι θα φορέσει, πού θα πάει, τι θα κάνει, κλπ. Κλασική κίνηση είναι να αποκόψει το θύμα από φίλους και οικογένεια με απώτερο σκοπό να έχει τον απόλυτο έλεγχο του θύματος που δεν θα έχει πού να στραφεί για υποστήριξη και βοήθεια. Το πέρασμα στο επόμενο στάδιο είναι αναπόφευκτο.
Ακολουθεί η φάση της Απόρριψης, η οποία μπορεί να είναι ολοκληρωτική, δηλαδή, να βγάλει τελείως απ΄ τη ζωή του ο νάρκισσος το άτομο, ή να συνυπάρχουν αλλά ουσιαστικά η σχέση έχει τελειώσει.
Βέβαια, στην περίπτωση προσωπικής σχέσης, όπως ερωτική, φιλική, οικογενειακή, υπάρχουν αρκετές πιθανότητες μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να προσπαθήσει το ναρκισσιστικό άτομο να προσεγγίσει ξανά το θύμα. Είναι η φάση που στα αγγλικά ονομάζεται Hoovering.
Πώς νιώθει το θύμα; Ποιες οι συνέπειες στην υγεία του; (ψυχική και σωματική)
Οι συνέπειες της ναρκισσιστικής κακοποίησης στην ψυχική και σωματική υγεία του θύματος είναι τρομερές. Σύμφωνα με τις έρευνες της Dr. Shahida Arabi, η κακοποίηση ακόμη και αν λήξει η σχέση, μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως Μετατραυματική Διαταραχή Στρες, Σύνθετη Μετατραυματική Διαταραχή Στρες, χαμηλή αυτοεκτίμηση και διάβρωση της ταυτότητας του ατόμου. Επίσης γνωστική ασυμφωνία. Τι σημαίνει αυτό;
Είναι η σύγχυση που προκαλείται όταν προσπαθείς να συμβιβάσεις διαφορετικές εικόνες του κακοποιητικού ατόμου. Πόσο δοτικό και ενθουσιώδες ήταν στην αρχή, με τις στιγμές της απαξίωσης και των ταπεινώσεων στο τέλος. Ακόμη, το gaslighting έχει ως αποτέλεσμα το θύμα να αμφιβάλει για τη λογική, τη μνήμη και την αντίληψή του.
Οπότε μπορεί να έχουμε αναδρομές, εφιάλτες, έντονη θλίψη, φόβο και ενοχές. Ο Dr. Bessel van der Kolk εξηγεί ότι τα θύματα της κακοποίησης συχνά υποφέρουν από ντροπή για τις δικές τους πράξεις ή την απραξία. Άλλες συνέπειες μπορεί να είναι επιθετικότητα, διατροφικές διαταραχές, χρήση ουσιών και μειωμένη απόδοση. Το ακραίο και συνεχές στρες μπορεί να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό και να εκδηλωθούν σοβαρές σωματικές ασθένειες, αυτοάνοσα, αλλά και σοβαρές ψυχικές ασθένειες, όπως ψύχωση και κατάθλιψη.
Εφόσον το θύμα δεν νιώθει καλά και συνειδητοποιεί -από κάποια στιγμή και μετά- ότι κακοποιείται, γιατί δε φεύγει μακριά;
Σε περιπτώσεις κακοποίησης, είτε σωματικής, είτε ψυχολογικής και συναισθηματικής, ή εκμετάλλευσης, πολλοί άνθρωποι λένε: «Γιατί δεν έφυγε;», «Αυτή φταίει που δεν έφυγε». Δυστυχώς δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Επειδή, σε μια ναρκισσιστική σχέση, αναπτύσσεται ο δεσμός τραύματος.
Στη φάση της Εξιδανίκευσης, το θύμα πιστεύει ότι πρόκειται για μια ιδανική, τέλεια σχέση με έναν καταπληκτικό άνθρωπο που ταιριάζει απόλυτα. Και φτιάχνει αυτό το όραμα. Όμως, όταν έρχονται οι άσχημες και επώδυνες στιγμές, το άτομο προσδοκά και ελπίζει και αγωνίζεται για να διορθωθεί η κατάσταση.
Το ναρκισσιστικό άτομο, «πετάει» μερικά θετικά, ενθαρρυντικά «ψίχουλα» και οι ελπίδες του θύματος ξαναζωντανεύουν. Φυσικά, συνέχεια έχουν οι επικρίσεις, η απαξίωση, η κακοποίηση, και το θύμα βουλιάζει και πάλι. Αλλά αυτή η εναλλαγή όμορφων και άσχημων στιγμών, αυτό το σκωτσέζικο ντους, πλέκει τον δεσμό τραύματος. Έναν πανίσχυρο δεσμό, που είναι εξαιρετικά δύσκολο να κόψει το θύμα, όσο και να υποφέρει.
Σύμφωνα με τη Dr.. Catherine Barrett, χρειάζονται κατά μέσο όρο επτά προσπάθειες για να καταφέρει να ξεκόψει οριστικά το θύμα. Σε αυτό το εκρηκτικό μίγμα, να προσθέσουμε το πάγωμα που βιώνουν τα θύματα, μια αντίδραση του νευρικού μας συστήματος σε απειλητικές καταστάσεις και εμποδίζει το θύμα να φροντίσει για την αυτοσυντήρησή του ή την άμυνά του. Και βέβαια, είναι και ο φόβος για την οργισμένη αντίδραση του νάρκισσου. Σύμφωνα με τη Dr. Catherine Barrett, οι έρευνες δείχνουν ότι η βία αυξάνεται κατά 77% όταν το θύμα φεύγει.
Μπορεί κάποιος να συνυπάρξει αρμονικά με έναν νάρκισσο;
Οι λέξεις αρμονία και ευτυχία είναι ασύμβατες στη σχέση με νάρκισσο. Το καλύτερο είναι να φύγει το θύμα από αυτή τη σχέση. Οι νάρκισσοι διψάνε για ναρκισσιστική παροχή. Χρειάζονται συνεχή προσοχή, επιβεβαίωση, θαυμασμό. Με τη χειραγώγηση καταφέρνουν να κάνουν το θύμα τους να εστιάζει επάνω τους 24 ώρες το 24ωρο και 7 ημέρες την εβδομάδα. Επίσης αποζητούν το δράμα, το χάος, τις φασαρίες. Γιατί και έτσι καταφέρνουν να ασχολούνται οι άλλοι μαζί τους.
Όταν δεν μπορεί το θύμα να αποφύγει αυτό το άτομο, μπορεί να προσπαθήσει να εφαρμόσει την τεχνική GrayRock (γκρι βράχος). Δηλαδή, ουσιαστικά να μην τροφοδοτεί με συναίσθημα το ναρκισσιστικό άτομο.
Να απαντάει ουδέτερα, με σύντομες απαντήσεις, χωρίς ενθουσιασμό αλλά και χωρίς θυμό
να αποφεύγει την επαφή με το βλέμμα, να γίνεται βαρετό και αδιάφορο άτομο
Να μην μοιράζεται νέα ή πληροφορίες με τον νάρκισσο. Να κάνει ότι είναι απασχολημένο με κάτι εκείνη την ώρα.
Βέβαια, δεν αποδίδει αυτή η μέθοδος σε όλες τις περιπτώσεις. Πάνω και πέρα απ΄όλα δεν πρέπει να ανέχεται ένας άνθρωπος κακοποιητικές συμπεριφορές.Επειδή ο νάρκισσος δεν αναλαμβάνει ποτέ καμία ευθύνη για τη συμπεριφορά του, μας κάνει πλύση εγκεφάλου ότι φταίμε εμείς για όλα, και στο τέλος το πιστεύουμε. Αυτό όμως δεν ισχύει. Δεν φταίει το θύμα για την κακοποίηση που δέχεται.
Μπορεί να αλλάξει ο νάρκισσος;
Σύμφωνα με τη Dr. Ramani Durvasula είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει ο νάρκισσος. Ξεκινάμε με το δεδομένο ότι ο νάρκισσος θεωρεί ότι είναι τέλειος, μοναδικός. Οπότε αν του πεις, «είσαι νάρκισσος, πήγαινε σε ψυχολόγο» θα γίνει έξαλλος. Βασικά δεν πρέπει να πούμε κάτι τέτοιο γιατί γυρίζει εις βάρος μας. Θα δούμε τη ναρκισσιστική οργή να εκδηλώνεται και θα σου πει «εσύ είσαι νάρκισσος. Εσύ πρέπει να πας σε ψυχολόγο».
Όμως, ακόμη κι αν αποφασίσει να ξεκινήσει θεραπεία και να δεσμευτεί σε αυτή, χωρίς να απαξιώσει τον ψυχολόγο και να φύγει, ακόμη και αν καταφέρει να αλλάξει τη συμπεριφορά του, αυτή η αλλαγή δεν αντέχει στο χρόνο. Με την πρώτη αναποδιά στη ζωή του, θα υποτροπιάσει στην παλιά συμπεριφορά.
Αγαπά, τελικά, ο νάρκισσος; Μπορεί να αγαπήσει κάποιον άλλον πέρα από τον εαυτό του;
Ο νάρκισσος δεν μπορεί να αγαπήσει αληθινά κανέναν. Δεν ξέρει τι θα πει αγάπη. Βλέπει τους ανθρώπους σαν αντικείμενα και αξιολογεί πώς μπορεί να τους χρησιμοποιήσει για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Χειρίζεται και εκμεταλλεύεται τους ανθρώπους οικονομικά, συναισθηματικά, ψυχολογικά, σεξουαλικά, επαγγελματικά. Και όταν δεν μπορεί πλέον κάποιος να του χρησιμεύσει με κάποιον τρόπο, τον πετάει στην άκρη.
Ακόμα και τον εαυτό του, τον αγαπά αληθινά; Τον εκτιμά; Ή μήπως πίσω από την τέλεια εικόνα που προσπαθεί να παρουσιάσει στους άλλους, προσπαθεί στην ουσία να κρύψει τις δικές του ανασφάλειες;
Σύμφωνα με τον Dr. Sam Vaknin, ο νάρκισσος δεν αγαπάει τον εαυτό του. Ο νάρκισσος μισεί τον εαυτό του. Ο ναρκισσισμός είναι η άμυνα του ανθρώπου στην καταστροφή του «εγώ» του. Ο εαυτός καταρρέει, οπότε χτίζει ένα ψεύτικο, μεγαλειώδες εγώ για να προστατευτεί. Ο νάρκισσος είναι γεμάτος ανασφάλειες και τρομερή ντροπή. Ντροπή που δεν μπορεί να διαχειριστεί και την προβάλλει στους άλλους για να ανακουφιστεί. Όλες οι κατηγορίες του νάρκισσου προς το θύμα του είναι απλά και μόνο προβολές του εαυτού του.
Κανείς δεν γεννιέται νάρκισσος. Πώς, λοιπόν, ένας άνθρωπος γίνεται νάρκισσος; Έχει να κάνει με την παιδική του ηλικία;
Ο ναρκισσισμός μπορεί να οφείλεται στην ανατροφή, στο περιβάλλον. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα τραύματος, απόρριψης, παραμέλησης και έλλειψης υποστήριξης στην παιδική ηλικία. Επίσης, μπορεί να είναι αποτέλεσμα έλλειψης ορίων από τους γονείς, που δεν τους λένε ποτέ όχι, είναι υπερπροστατευτικοί και μεγαλώνουν θεωρώντας ότι έχουν το αυτονόητο δικαίωμα και περιμένουν και απαιτούν την ίδια αντιμετώπιση από την κοινωνία.
Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος τραυματίζεται ψυχολογικά σαν παιδί θα γίνει και νάρκισσος. Κάθε άνθρωπος επεξεργάζεται διαφορετικά τα βιώματά του κι έτσι, πολλοί άνθρωποι που έχουν παιδικά τραύματα μπορεί να είναι γεμάτοι αγάπη και ενσυναίσθηση.
Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά στο θύμα που θα λέγαμε ότι ελκύουν τον νάρκισσο; Τα άτομα δηλαδή που βάζει στο «στόχαστρο» έχουν συγκεκριμένα στοιχεία στον χαρακτήρα τους κι όχι μόνο;
Όταν ένας άνθρωπος έχει ψυχολογικές και συναισθηματικές ανάγκες που δεν καλύφθηκαν ως παιδί, μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος ένας νάρκισσος και να δελεάσει το θύμα. Άλλο στοιχείο είναι να έχει υποστεί το θύμα και άλλη κακοποίηση στο παρελθόν. Άτομα έντιμα και ακέραια έλκουν τους νάρκισσους. Όπως και άτομα που δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Άτομα που πιστεύουν ότι πρέπει να αγωνιστούν για να κερδίσουν την αγάπη. Ή όσοι έχουν έντονη ενσυναίσθηση. Άνθρωποι που είναι σκληροί με τον εαυτό τους. Και όσοι βάζουν σε προτεραιότητα τις ανάγκες των άλλων.
Είπαμε ότι το θύμα είναι δύσκολο να φύγει από την κακοποιητική σχέση με τον νάρκισσο. Ωστόσο, γιατί δεν το έκανε πριν εμπλακεί συναισθηματικά; Από την πρώτη στιγμή δηλαδή που είδε κάποια σημάδια; Μήπως έχει να κάνει και με την ψυχική υγεία του θύματος, με άλλα, λόγια, το γεγονός ότι δεν αντιδρά άμεσα στην τοξικότητα, ώστε να μη φθάσει στο σημείο να βιώσει την κακοποίηση μετέπειτα;
Οι έρευνες δείχνουν ότι στα πρώτα τρία λεπτά που γνωρίζουμε έναν άνθρωπο, τον καταλαβαίνουμε. Η διαίσθησή μας πάντοτε λειτουργεί και μας προειδοποιεί. Το θέμα είναι τι κάνουμε με αυτή τη διαισθητική γνώση. Δηλαδή, σαφώς και παίζει ρόλο η ψυχική υγεία του θύματος.
Γιατί, αν το θύμα έχει κατάλοιπα από την παιδική και εφηβική ηλικία, μπορεί να σχετιστεί με το νάρκισσο για να επαναλάβει τα παλιά τραύματά του. Και έτσι αισθάνεται την έλξη του οικείου. Αλλά την ερμηνεύει ως πολύ καλή χημεία με τον νάρκισσο. Οπότε ακολουθεί τον κύκλο της αναγκαστικής επανάληψης. Που σημαίνει ότι ασυνείδητα επιδιώκει να ζει ξανά και ξανά την τραυματική εμπειρία ελπίζοντας πάντα ασυνείδητα σε ένα διαφορετικό τέλος, σε ένα ευτυχισμένο τέλος. Που, όμως, δεν θα έρθει ποτέ με ένα ναρκισσιστικό άτομο.
.topontiki.