Για πρώτη φορά από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα, η Εθνική Αντιπροσωπεία καλείται να λειτουργήσει πλέον με 297 μέλη, αντί για τα προβλεπόμενα 300. Αιτία η αναμενόμενη δημοσίευση της απόφασης του Εκλογοδικείου που οδηγεί στην έκπτωση τριών βουλευτών του κόμματος «Σπαρτιάτες», κλονίζοντας έτσι τις ισορροπίες εντός Κοινοβουλίου και προκαλώντας σημαντικές αλλαγές στο κοινοβουλευτικό τοπίο. Η Βουλή τελεί σε αναμονή της επίσημης καθαρογραφής και δημοσίευσης της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ώστε να προχωρήσει στην εφαρμογή των προβλεπόμενων διαδικασιών. Με βάση την απόφαση, οι έδρες των τριών βουλευτών που χάνουν την κοινοβουλευτική τους ιδιότητα δεν θα αναπληρωθούν.
Αυτό που ενδεχομένως δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως η Βουλή των Ελλήνων, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα με τους 300 βουλευτές, δεν υπήρξε πάντα έτσι. Στη διαδρομή της νεότερης ελληνικής Ιστορίας, το Κοινοβούλιο λειτούργησε με σημαντικές αυξομειώσεις στον αριθμό των μελών του, άλλοτε με 127, άλλοτε με 234, ακόμη και με… 397 έδρες. Ο αριθμός των βουλευτών άλλαζε συχνά – πυκνά, αντανακλώντας κοινωνικές εξελίξεις, πολιτικά συμφέροντα, πληθυσμιακές μεταβολές και, όχι σπάνια, την επιρροή του πελατειακού συστήματος.
Από την αναλογία 1 προς 25.000 στην εκτόξευση των εδρών
Το πρώτο και βασικό κριτήριο που καθόριζε τον αριθμό των βουλευτών στην ελληνική πολιτική κουλτούρα ήταν η πληθυσμιακή αντιπροσώπευση. Από τα πρώτα ακόμη νομοθετήματα του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, γινόταν αναφορά σε έναν πληρεξούσιο (σ.σ. βουλευτή) ανά 25.000 κατοίκους. Ωστόσο, αυτή η αναλογία παρέμεινε περισσότερο ως θεωρητική αρχή και λιγότερο ως πρακτικό εργαλείο, τουλάχιστον έως το 1865.
Στη συνέχεια, σταδιακά προστέθηκε και ένα δεύτερο στοιχείο: η αντιπροσώπευση περιοχών. Παρότι τοπικά συμφέροντα έπαιζαν ρόλο, δεν υπήρξε κάποια σταθερή συνάρτηση ανάμεσα στις γεωγραφικές περιοχές και τον αριθμό των εδρών. Η διοικητική κατανομή των εκλογικών περιφερειών διαμόρφωνε μεν το πλαίσιο, αλλά η τελική απόφαση για το πόσοι θα κάθονταν στα βουλευτικά έδρανα εξαρτιόταν κάθε φορά από μια σειρά πιο σύνθετων (και ενίοτε πολιτικά υπολογισμένων) παραμέτρων.
Αργότερα, κυρίως στον 20ό αιώνα, ήρθε να προστεθεί κι ένα τρίτο φίλτρο: η ανάγκη αντιπροσώπευσης κομμάτων ή εκλογικών σχηματισμών, δηλαδή της ίδιας της πολιτικής πολυφωνίας. Αυτό το ζήτημα ρυθμιζόταν μέσα από τα εκλογικά συστήματα – τα οποία στην ελληνική περίπτωση άλλαζαν τόσο συχνά, που δύσκολα θα μπορούσαν να θεωρηθούν σταθεροί πυλώνες της αντιπροσωπευτικότητας.
Η πρώτη μεγάλη αύξηση και ο ρόλος του πληθυσμού
Η πρώτη σημαντική αύξηση στον αριθμό των βουλευτών καταγράφεται μετά το νέο Σύνταγμα του 1864 και τις εκλογές του 1865, επί βασιλείας Γεωργίου Α’. Η επέκταση της επικράτειας με την ένωση των Επτανήσων αποτέλεσε αφορμή, αλλά η πραγματική αιτία ήταν η θέσπιση μιας νέας αναλογίας εκπροσώπησης: ένας βουλευτής ανά 10.000 πολίτες. Ο αριθμός των εδρών αυξήθηκε κατά περίπου 40 και δεν σταμάτησε εκεί.
Χωρίς να έχει υπάρξει μεγάλη πληθυσμιακή μεταβολή στο ενδιάμεσο, και πριν ακόμη την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας το 1881, ο αριθμός των βουλευτών είχε ήδη φτάσει τους 208, για συνολικό πληθυσμό γύρω στο 1,6 εκατομμύριο. Δηλαδή, η αναλογία είχε πέσει στο 1 προς 8.000.
Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας, οι εκλογές του 1881 και του 1886 έφεραν κι άλλη αύξηση. Οι νέες περιοχές απέκτησαν 35 έδρες, με βάση την αναλογία 1 προς 10.000 κατοίκους. Έτσι, η χώρα των περίπου 2,1 εκατομμυρίων κατοίκων βρέθηκε να έχει κοινοβούλιο με 244 μέλη – αναλογία που πλησίαζε το 1 προς 9.000, μια από τις μικρότερες που συναντάται σε ευρωπαϊκά κοινοβουλευτικά συστήματα.
Ο Τρικούπης, η μεταρρύθμιση και η μάχη με το πελατειακό κράτος
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, δεν ήταν λίγοι όσοι αναζητούσαν τρόπο να περιορίσουν τις υπερβολές. Ο Χαρίλαος Τρικούπης υπήρξε ο πρώτος που επιχείρησε σοβαρά να μειώσει τον αριθμό των βουλευτών, με στόχο να χτυπήσει το δίκτυο των κομματαρχών και την εξάρτηση από την πελατειακή σχέση πολιτών και πολιτικών. Με τη μεταρρύθμισή του, η αντιπροσώπευση μετακινήθηκε στην αναλογία 1 προς 14.000, η οποία πάντως παρέμενε χαμηλή, ιδίως σε σύγκριση με άλλα κράτη της εποχής.
Αντί όμως να σταθεροποιηθεί, η βουλευτική σύνθεση συνέχισε να διογκώνεται. Το φαινόμενο του «βουλευτικού πληθωρισμού» δεν αποτύπωνε μόνο την πληθυσμιακή αύξηση, αλλά και τη συνεχή επέκταση των πολιτικών ανταλλαγμάτων. Το Κοινοβούλιο, όλο και πιο συχνά, γινόταν όχημα για να εξυπηρετηθούν συμφέροντα, να εξισορροπηθούν ισορροπίες και να κατευναστούν εσωκομματικές εντάσεις.
Σε ορισμένες περιόδους, ο αριθμός των βουλευτών έφτασε σε ακραία ύψη: οι 397 βουλευτές για παράδειγμα το 1923 συνιστούν ιστορικό ρεκόρ, δείχνοντας τη διάθεση του πολιτικού συστήματος να ενσωματώσει τους πάντες – ή τουλάχιστον όσους θεωρούσε αναγκαίους για την πολιτική του επιβίωση.
Για να πάρετε μια ιδέα αναφορικά με τις αυξομειώσεις βουλευτών, δείτε τον παρακάτω πίνακα:
Έτος – Μέλη Εθνικής Αντιπροσωπείας
1844 127 βουλευτές
1859 140 βουλευτές
1861 142 βουλευτές
1865 178 βουλευτές
1868 187 βουλευτές
1872 178 βουλευτές
1873 190 βουλευτές
1875 196 βουλευτές
1879 208 βουλευτές
1881 244 βουλευτές
1887 150 βουλευτές
1895 227 βουλευτές
1899 234 βουλευτές
1907 177 βουλευτές
1910 362 βουλευτές
1912 181 βουλευτές
1915 314 βουλευτές
1920 370 βουλευτές
1923 397 βουλευτές
1926 248 βουλευτές
1936 279 βουλευτές
1946 354 βουλευτές
1950 250 βουλευτές
1951 258 βουλευτές
1952 300 βουλευτές
Τι προβλέπει το Σύνταγμα
Από το 1952 έως και σήμερα ο αριθμός των βουλευτών παραμένει σταθερά στους 300. Το τρέχον Σύνταγμα, που επιψηφίστηκε το 1975, ορίζει στο άρθρο 51, παρ. 1, ότι: «O αριθμός των βουλευτών ορίζεται με νόμο, δεν μπορεί όμως να είναι μικρότερος από διακόσιους ούτε μεγαλύτερος από τριακόσιους». Που σημαίνει ότι έχουμε μεν 300 αλλά με νόμο μπορεί να μειωθούν φθάνοντας έως και τους 200. Δεν μπορούν όμως να αυξηθούν περισσότερο από αυτούς που έχουμε σήμερα.
Ποιοι χάνουν την έδρα τους – Ποιοι μένουν εκτός Βουλής
Το Εκλογοδικείο πριν από λίγες ώρες αποφάσισε την έκπτωση του επικεφαλής των «Σπαρτιατών», Βασίλη Στίγκα, που εκλέχθηκε στον Β3 Νότιο Τομέα Αθηνών, καθώς και των βουλευτών Πέτρου Δημητριάδη (Θεσσαλονίκης) και Αλέξανδρου Ζερβέα (Β’ Πειραιώς). Οι λόγοι δεν έχουν ακόμη επισήμως δημοσιοποιηθεί, ωστόσο πρόκειται για απόφαση με καθοριστική θεσμική βαρύτητα. Η απώλεια αυτών των εδρών δεν αναπληρώνεται, κάτι που μειώνει τον αριθμό των εν ενεργεία βουλευτών σε 297. Ως συνέπεια, ο πήχης της απόλυτης πλειοψηφίας υποχωρεί στους 149 βουλευτές – από τους 151 που ίσχυαν μέχρι σήμερα.
Η απόφαση του Εκλογοδικείου, όμως, δεν επηρεάζει μόνο τους ίδιους τους βουλευτές που τίθενται εκτός Βουλής, αλλά και τη συνολική εικόνα του Κοινοβουλίου. Το κόμμα των «Σπαρτιατών», που ήδη είχε αποδεκατιστεί από διαδοχικές ανεξαρτητοποιήσεις, πλέον δεν πληροί τον ελάχιστο αριθμό των πέντε βουλευτών που απαιτείται για να διατηρείται ως Κοινοβουλευτική Ομάδα. Έτσι, με την παραμονή μόλις δύο βουλευτών –του Θανάση Χαλκιά και του Γιάννη Κόντη– η ΚΟ των «Σπαρτιατών» διαλύεται αυτοδικαίως. Αυτό έχει ως άμεση συνέπεια την απώλεια κοινοβουλευτικών προνομίων: το κόμμα παύει να έχει λόγο στη Διάσκεψη των Προέδρων, δεν διαθέτει πλέον εισηγητή στα νομοσχέδια της Ολομέλειας, ενώ αναμένονται και αλλαγές στη σύνθεση των διαρκών επιτροπών της Βουλής. Η διάλυση της ομάδας των «Σπαρτιατών» μειώνει τέλος τον αριθμό των κοινοβουλευτικών ομάδων από εννέα σε οκτώ, ενώ οι ανεξάρτητοι βουλευτές αυξάνονται πλέον σε 25.
.newsbeast