Στο βιβλίο του «Ιθάκη», ο Αλέξης Τσίπρας γυρίζει πίσω στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, περιγράφοντας το πώς μεγάλωσε μέσα στην ατμόσφαιρα της μεταπολίτευσης, του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και πώς τελικά οδηγήθηκε να οργανωθεί στην ΚΝΕ.
Η αφήγηση ξεκινά από την Α΄ Δημοτικού, τον Σεπτέμβριο του 1980, τότε που το σχολείο είχε ακόμα μπλε ποδιά, πολυτονικό και μαθήματα έξι μέρες την εβδομάδα. Όπως σημειώνει, ζούσε σε μια περίοδο μετάβασης: στο σπίτι άκουγε τους μεγάλους να μιλούν για «αλλαγές», χωρίς να καταλαβαίνει ακόμη τι σημαίνουν.
Μέσα στη σχολική χρονιά, τα πρώτα μέτρα αλλάζουν την καθημερινότητα: η κυβέρνηση Ράλλη θεσπίζει πενθήμερο στο Δημόσιο και, μετά από μεγάλη απεργία των εκπαιδευτικών, το μέτρο επεκτείνεται και στα σχολεία. Από τον Φεβρουάριο του 1981, το Σάββατο γίνεται για εκείνον μια μέρα «ελευθερίας», χωρίς μάθημα.
Οι αλλαγές του ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας μέσα από το παιδικό βλέμμα
Ο Τσίπρας περιγράφει ότι άρχισε να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του στα χρόνια της «αλλαγής» με το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Θυμάται:
- Τον νόμο της 12ης Ιανουαρίου 1982 που κατήργησε το πολυτονικό.
- Την εγκύκλιο της 6ης Φεβρουαρίου 1982 που κατάργησε την υποχρεωτική σχολική ποδιά.
Ο πατέρας του, όπως σημειώνει, ήταν «θερμός υποστηρικτής» του Ανδρέα Παπανδρέου και η μητέρα του ψήφιζε ΠΑΣΟΚ. Τα αδέλφια του, την ίδια περίοδο, οργανώνονται στην ΚΝΕ.
Την εκλογική βραδιά του Οκτωβρίου 1981, στο σπίτι συνυπάρχουν δύο παράλληλες πραγματικότητες:
από τη μία οι γονείς του πανηγυρίζουν στο μπαλκόνι για τη νίκη του ΠΑΣΟΚ, από την άλλη τα αδέλφια του είναι απογοητευμένα επειδή το ΚΚΕ δεν πέτυχε τον στόχο του 17%, που θα του έδινε πρόσβαση στη δεύτερη κατανομή. Ο ίδιος προσπαθεί να καταλάβει πώς γίνεται, μέσα στο ίδιο διαμέρισμα, κάποιοι να νιώθουν ότι «η χώρα κερδίζει» και άλλοι ότι «χάνει».
Παναθηναϊκός, εφημερίδες και η βιβλιοθήκη της Μεταπολίτευσης
Στη συνέχεια, περιγράφει δύο συνήθειες που τον σημάδεψαν:
- τις Κυριακές στον Παναθηναϊκό,
- και τις εφημερίδες που έμπαιναν κάθε μέρα στο σπίτι.
Στους αγώνες στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας τον πήγαιναν ο πατέρας ή ο αδελφός του, οι ίδιοι που έφερναν και τις εφημερίδες: «Ελευθεροτυπία» και «Τα Νέα» ο πατέρας του, «Ριζοσπάστη» κυρίως τις Κυριακές τα αδέλφια του.
Ο μικρός Τσίπρας απλώνει τις εφημερίδες στο πάτωμα, σκύβει από πάνω σαν «εξερευνητής», χαζεύει γελοιογραφίες, στήλες, γράμματα αναγνωστών και αναλύσεις, έστω κι αν πολλές φορές δεν καταλαβαίνει σχεδόν τίποτα.
Στη βιβλιοθήκη του σπιτιού, που έχουν ήδη γεμίσει τα αδέλφια του, βρίσκει:
- Μαρξ, Λένιν, Ένγκελς
- Βάρναλη, Ρίτσο
- Ναζίμ Χικμέτ
- και τον Λουντέμη με το «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα», έναν τίτλο που –όπως λέει– επιτέλους καταλαβαίνει χωρίς λεξικό.
Δίπλα υπάρχουν περιοδικά όπως ο «Οδηγητής» και η «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», που τα ξεφυλλίζει γοητευμένος από τους τίτλους και τις εικόνες. Η τεχνολογία της εποχής, όπως σχολιάζει, έφτανε μέχρι τον «Φωτεινό Παντογνώστη», πολύ πριν από το ίντερνετ.
Στο σαλόνι βρίσκεται και η δισκοθήκη της αδελφής του: Θεοδωράκης, Σαββόπουλος, Χατζιδάκις, Τσαϊκόφσκι, Boney M. Το «Bella Ciao» με τη Μαρία Φαραντούρη γίνεται το αγαπημένο του τραγούδι.
«Η πρώτη μου συγκέντρωση ήταν πράσινη»
Ο Τσίπρας περιγράφει και την πρώτη φορά που βρέθηκε σε γήπεδο:
Απρίλιος 1980, Παναθηναϊκός – Πανιώνιος, στη Θύρα 1 της Λεωφόρου. Θυμάται τη μυρωδιά από τα λουκάνικα, το ζεστό τσιμέντο, τον πατέρα του να του εξηγεί ποιος παίζει, και το τελικό 3-0. Τα πάντα του φαίνονται «τεράστια» και «πολύ πράσινα».
Λίγο αργότερα, η «πρώτη πολιτική συγκέντρωση» που παρακολουθεί είναι επίσης πράσινη:
18 Οκτωβρίου 1982, η πρώτη επέτειος της νίκης του ΠΑΣΟΚ, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να μιλά σε ενθουσιώδες πλήθος, σημαίες, χειροκροτήματα, χρώματα. Ο ίδιος παρατηρεί πόσο διαφορετικά αντιδρά ο κόσμος στα λόγια ενός πολιτικού, σε σχέση με το πώς αντιδρούν οι μαθητές όταν μιλά η δασκάλα τους.
Στις ευρωεκλογές του 1984, πηγαίνει στο χωριό του πατέρα του, το Αθαμάνιο, όπου γνωρίζει από κοντά τα «πράσινα» και «μπλε» καφενεία και την πόλωση στα μικρά μέρη.
Αναφέρεται επίσης στην ένταση που αυξάνεται μετά την εκλογή Μητσοτάκη στην ηγεσία της ΝΔ, την απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1985 να προτείνει για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Χρήστο Σαρτζετάκη και την ιστορική του διαδρομή ως ανακριτή στην υπόθεση Λαμπράκη.
Οι εκλογές της 2ας Ιουνίου γίνονται φόντο για τη δική του εσωτερική σύγκρουση: ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ των γονιών του και το ΚΚΕ των αδελφών του.
Από το δεκαπενταμελές στις πρώτες μαθητικές καταλήψεις
Η ενασχόληση με τις συλλογικές διαδικασίες αρχίζει, όπως γράφει, νωρίς:
- Τον Οκτώβριο του 1987 βάζει υποψηφιότητα στο Δεκαπενταμελές του σχολείου και εκλέγεται από τους πρώτους.
- Έχει ήδη θητεύσει ως πρόεδρος της τάξης στην Α΄ και στη Β΄ Γυμνασίου.
- Την επόμενη χρονιά εκλέγεται πρώτος σε ψήφους και αναλαμβάνει πρόεδρος του Δεκαπενταμελούς.
Στο τέλος εκείνης της χρονιάς, στο γειτονικό Πολυκλαδικό Λύκειο ξεκινά κατάληψη ενάντια σε νέο σχέδιο του τότε υπουργού Παιδείας, Αντώνη Τρίτση. Αντιπροσωπεία μαθητών ζητά ψήφισμα συμπαράστασης από το δικό του σχολείο· ως πρόεδρος ανταποκρίνεται άμεσα.
Πολλοί από τους μαθητές της αντιπροσωπείας είναι ήδη μέλη της ΚΝΕ και ξεχωρίζουν –όπως σημειώνει– για την πειθώ και τον λόγο τους. Δεν αργούν να τον πλησιάσουν.
Πώς οδηγήθηκε στην ΚΝΕ – Η επίσημη ένταξη
Ο ίδιος παραδέχεται ότι δεν προέβαλε μεγάλη αντίσταση:
ήταν ήδη έτοιμος για τον κόσμο της συλλογικής δράσης, έχοντας επηρεαστεί και από τα αδέλφια του. Λίγες συζητήσεις, μερικά ραντεβού, μια σαββατιάτικη έξοδος με τους «μεγάλους» του Λυκείου αρκούν για να αισθανθεί ότι ανήκει κάπου.
Επισήμως, οργανώνεται στην ΚΝΕ στα τέλη Ιανουαρίου του 1989. Τη χαρακτηρίζει ως την πρώτη του συνειδητή επιλογή να συμμετέχει ενεργά στα πράγματα, και όχι απλώς να τα παρατηρεί.
Λίγο αργότερα, η πρώτη κομματική εκδήλωση που παρακολουθεί είναι η μεγάλη συγκέντρωση στο ΣΕΦ του ενιαίου Συνασπισμού, ο οποίος είχε μόλις συγκροτηθεί μετά το κοινό πόρισμα ΚΚΕ – ΕΑΡ τον Δεκέμβριο του 1988.
Αρχικά, κρατά κρυφή την ένταξή του ακόμη και από την οικογένειά του. Βυθίζεται στο διάβασμα:
- «Κράτος και Επανάσταση»
- «Το Κεφάλαιο»
- «Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο»
- κείμενα για τον «αποστάτη Κάουτσκι»
Γεμίζει σημειώσεις, ενώ οι γονείς του πιστεύουν ότι διαβάζει ασταμάτητα για το σχολείο. Ο ίδιος παραδέχεται ότι ήταν συνεπής μαθητής, αλλά ποτέ δεν αφιέρωνε όλο τον χρόνο του στα μαθήματα.
Τελικά, η μητέρα του αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει από ίχνη κόκκινης μπογιάς στο μπουφάν του, τα οποία προέρχονται από βραδινές αφισοκολλήσεις και πανό της ΚΝΕ. Με τη βοήθεια του αδελφού του, λύνει το «μυστήριο» και –όπως γράφει– «ησύχασε».
Το 1989, οι κυβερνήσεις συνεργασίας και οι καβγάδες στο σπίτι
Ο Τσίπρας τοποθετεί την προσωπική του διαδρομή μέσα στο πολιτικό κλίμα του 1989:
- Η ΕΣΣΔ βρίσκεται στην εποχή της Γκλάσνοστ και της Περεστρόικα με τον Γκορμπατσόφ.
- Στην Ελλάδα, κορυφώνεται το σκάνδαλο Κοσκωτά.
- Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε δύσκολη θέση, ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας.
- Ο Συνασπισμός της Αριστεράς φιλοδοξεί να γίνει «τρίτος πόλος» απέναντι στον δικομματισμό.
Οι εκλογές του Ιουνίου 1989 φέρνουν νίκη της ΝΔ χωρίς αυτοδυναμία και απόφαση του Συνασπισμού να συγκυβερνήσει με τη ΝΔ – κάτι που ο ίδιος χαρακτηρίζει αργότερα «ιστορικό λάθος».
Στο σπίτι, οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται:
ο πατέρας του στηρίζει τον Παπανδρέου, τα τρία παιδιά είναι οργανωμένα στο ΚΚΕ και την ΚΝΕ, και οι καβγάδες γίνονται σχεδόν καθημερινοί.
Τον Σεπτέμβριο του 1989 μπαίνει στην Α΄ Λυκείου, στο ΕΠΛ Αμπελοκήπων, έχοντας ήδη αναλάβει ρόλο στην Οργάνωση Βάσης και ευθύνη για τους μαθητές της τάξης του.
Την πρώτη μέρα στο νέο σχολείο, αντί να σκέφτεται μόνο τους συμμαθητές και την προσαρμογή, στήνεται έξω από την είσοδο για να πουλά τον «Οδηγητή» και εισιτήρια για το Φεστιβάλ της ΚΝΕ – μια, όπως τη χαρακτηρίζει, «βίαιη» δημόσια δήλωση της νέας του ταυτότητας.
Κλείνοντας αυτό το κομμάτι της αφήγησης, σημειώνει ότι η συμμετοχή στις νεολαίες της εποχής ήταν κάτι παραπάνω από απλή πολιτική ένταξη: μια στάση ζωής που διαμόρφωνε καθημερινότητα και σχέσεις. Και ότι, παρά τη χρονική απόσταση, ένα πράγμα παραμένει κοινό: το πάθος πολλών ανθρώπων «για το δίκιο» και η «φλόγα για έναν καλύτερο κόσμο».
Διαβάστε ακόμα: Ιθάκη: Οι αποκαλύψεις Τσίπρα για τη διαδρομή του στον ΣΥΡΙΖΑ και οι σκληρές κρίσεις για πρώην στενούς συνεργάτες