Σήμερα, Δευτέρα 17 Νοεμβρίου, συμπληρώνονται 52 χρόνια από τη νύχτα που σημάδεψε οριστικά τη νεότερη ελληνική ιστορία. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου υπήρξε η κορυφαία αντιδικτατορική πράξη ενάντια στην Απριλιανή Χούντα, που είχε επιβάλει καθεστώς σκληρής δικτατορίας από τις 21 Απριλίου 1967 και αποτέλεσε προάγγελο της πτώσης της.Σαν Σήμερα .gr
Ακολουθεί αναλυτικό χρονικό των γεγονότων που οδήγησαν στην εξέγερση, του τριημέρου της κατάληψης και της βίαιης καταστολής της τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου.
Οι φοιτητικές εστίες της αντίστασης πριν το Πολυτεχνείο
14 Φεβρουαρίου 1973 – Το πρώτο μήνυμα ανυπακοής
Στις 14 Φεβρουαρίου 1973, οι φοιτητές της Αθήνας συγκεντρώνονται στο Πολυτεχνείο με κεντρικό σύνθημα «ΚΑΤΩ Ο 1347». Διαμαρτύρονται για τον νόμο που προέβλεπε υποχρεωτική στράτευση – ουσιαστικά διακοπή σπουδών – για όσους ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση.
Η αστυνομία παραβιάζει το πανεπιστημιακό άσυλο, εισβάλλει στο κτίριο, διαλύει βίαια τη συγκέντρωση και συλλαμβάνει 11 φοιτητές, οι οποίοι παραπέμπονται σε δίκη με την κατηγορία της «περιύβρισης αρχής».
21–22 Φεβρουαρίου 1973 – Κατάληψη της Νομικής
Ακολουθεί η κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών. Σε συνελεύσεις που πραγματοποιούνται στο κτίριο, βασικό αίτημα είναι η κατάργηση του μέτρου της υποχρεωτικής στράτευσης και η επιστροφή όσων φοιτητών είχαν ήδη σταλεί στον στρατό.
Από την ταράτσα της Νομικής, οι φοιτητές δίνουν τον ιστορικό όρκο για την υπεράσπιση της ελευθερίας, του πανεπιστημιακού ασύλου και των δημοκρατικών δικαιωμάτων, ενώ συνθήματα όπως «ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ», «ΖΗΤΩ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «ΔΕΝ ΠΕΡΝΑ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ» και «ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ» σκίζουν τη σιωπή του φόβου.
Το απόγευμα, πολίτες συγκεντρώνονται γύρω από τη Νομική για να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους. Η αστυνομία τους διαλύει βίαια, όμως πλήθος ανθρώπων παραμένει όλη τη νύχτα στην οδό Ακαδημίας, με αναμμένα κεριά. Την επόμενη ημέρα, ύστερα από συνάντηση με τον πρύτανη, συμφωνείται δεκαήμερη «ανακωχή» για διαπραγμάτευση με τις αρχές, οι φοιτητές αποχωρούν συντεταγμένα και μαζί με χιλιάδες πολίτες πραγματοποιούν μια από τις μαζικότερες πορείες της εποχής, που καταλήγει σε συγκρούσεις με την αστυνομία και δεκάδες τραυματίες.
4 Νοεμβρίου 1973 – Μνημόσυνο, πορεία, συγκρούσεις
Την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 1973, στο Α’ Νεκροταφείο τελείται μνημόσυνο για τον Γεώργιο Παπανδρέου. Τρεις ημέρες νωρίτερα, ο τότε υπουργός Παιδείας είχε υποσχεθεί «αδιάβλητες» φοιτητικές εκλογές και επαναχορήγηση αναβολής στράτευσης για τους φοιτητές που είχαν ήδη στρατευθεί.
Μετά το μνημόσυνο, περίπου 5.000 άτομα επιχειρούν να πορευτούν προς τον Άγνωστο Στρατιώτη. Ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις τους φράζουν τον δρόμο. Ακολουθούν σφοδροί λιθοβολισμοί, αυτοσχέδια οδοφράγματα, πυροβολισμοί στον αέρα από την αστυνομία και το σύνθημα «ΕΑΤ–ΕΣΑ – ΒΑΣΑΝΙΣΤΕΣ» κυριαρχεί. Τα επεισόδια καταλήγουν στη διάλυση μικρών ομάδων πολιτών στην Πατησίων, κοντά στο Πολυτεχνείο, με δεκάδες τραυματίες και συλλήψεις.
Ξένα μέσα ενημέρωσης, όπως το BBC, μιλούν για σοβαρό πλήγμα στα σχέδια της Χούντας για «ειρηνική μετάβαση» σε κοινοβουλευτική δημοκρατία, σε αντίθεση με τη Γενική Γραμματεία Τύπου και Πληροφοριών που κάνει λόγο για «αναρχικές εκδηλώσεις».
Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973 – Η σπίθα στο Πολυτεχνείο
Γύρω στις 12:00 το μεσημέρι, στο προαύλιο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου αρχίζουν Γενικές Συνελεύσεις των φοιτητών. Αντίστοιχες συνελεύσεις γίνονται τη ίδια μέρα στη Νομική, στη Φυσικομαθηματική και στη Βιομηχανική Σχολή.
Την προηγούμενη, δικαστική απόφαση είχε αθωώσει τους 12 από τους συλληφθέντες της 4ης Νοεμβρίου και είχε επιβάλει ποινές με αναστολή στους υπόλοιπους. Οι φοιτητές ζητούν εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους μέσα στον επόμενο μήνα και όχι τον Νοέμβριο του 1974, όπως σχεδίαζε η Χούντα. Απαιτούν εκλογές με εφορευτικές επιτροπές και δικαίωμα υποψηφιότητας για όλους τους φοιτητές, όχι μόνο για τους «αρίστους».
Στο προαύλιο κυριαρχούν συνθήματα όπως «ΨΩΜΙ – ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ», «ΖΗΤΩ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ», «20% ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ», «12ΜΗΝΗ ΘΗΤΕΙΑ», «ΛΑΕ ΠΕΙΝΑΣ ΓΙΑΤΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΥΝΑΣ», «ΕΞΩ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ».
Περίπου στις 14:00, φοιτητές της Νομικής πορεύονται προς το Πολυτεχνείο με ψήφισμα αιτημάτων, αλλά συγκρούονται με την αστυνομία στη Σόλωνος. Κάποιοι καταφέρνουν να φτάσουν στην Πατησίων, άλλοι διαλύονται στους γύρω δρόμους.
Στις 18:00 οι Γενικές Συνελεύσεις των Σχολών του Πολυτεχνείου αποφασίζουν αποχή από τα μαθήματα. Λίγο αργότερα, οι δρόμοι γύρω από το Ίδρυμα γεμίζουν με εργάτες, μαθητές και πολίτες. Το βράδυ, στις 19:00, αποφασίζεται η κατάληψη του Πολυτεχνείου.
Εκλέγεται η πρώτη Συντονιστική Επιτροπή – 22 φοιτητές και 2 εργάτες – και ξεκινά ο οργανωμένος αγώνας: κατασκευάζονται ραδιοπομποί, οργανώνονται ομάδες περιφρούρησης, στήνονται πρόχειρο ιατρείο και εστιατόριο, εξασφαλίζονται τρόφιμα και προμήθειες από φοιτητές και απλό κόσμο.
Γύρω στα μεσάνυχτα, οι πόρτες κλείνουν. Μέσα βρίσκονται φοιτητές και εργάτες, συγκροτούνται επιτροπές για κάθε τομέα, κολλιούνται αφίσες και μοιράζονται προκηρύξεις στο συγκεντρωμένο πλήθος που μένει όλη τη νύχτα στην Πατησίων.
Πέμπτη 15 Νοεμβρίου – Από την κατάληψη στη λαϊκή εξέγερση
Στις 05:00 το πρωί ανοίγουν και πάλι οι πόρτες. Ακούγονται τα πρώτα συνθήματα της ημέρας, ενώ ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις έχουν περικυκλώσει την περιοχή.
Γύρω στις 09:00, η Συντονιστική Επιτροπή ανακοινώνει ότι η κατάληψη θα συνεχιστεί μέχρι να ικανοποιηθούν όλα τα αιτήματα. Κυκλοφορούν πολυγραφημένες και χειρόγραφες προκηρύξεις, ενώ η είδηση ότι φοιτητές από την Πάτρα κατευθύνονται προς την Αθήνα ανεβάζει ακόμη περισσότερο το ηθικό.
Στις 14:00, η κυβέρνηση διαβεβαιώνει τη Σύγκλητο του Πολυτεχνείου ότι «θα σεβαστεί το άσυλο», μετά από έκτακτη συνεδρίαση της Συγκλήτου στις εγκαταστάσεις Ζωγράφου.
Το απόγευμα, περίπου 300 φοιτητές από την Πάτρα καταφέρνουν να σπάσουν τον κλοιό της αστυνομίας και μπαίνουν στο Πολυτεχνείο. Μαζί τους εισέρχονται μαθητές Γυμνασίων και τεχνικών σχολών, κρατώντας πανό και συνθήματα.
Το βράδυ εκλέγεται νέα, 32μελής Συντονιστική Επιτροπή. Πολίτες προσφέρουν χρήματα, τρόφιμα, τσιγάρα και κάθε λογής είδη. Τίθεται σε λειτουργία πιο ισχυρός ραδιοπομπός, ώστε η φωνή των «Ελεύθερων Αγωνιζόμενων Φοιτητών» να φτάσει όσο γίνεται πιο μακριά.
«Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας, το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για τη Δημοκρατία», ακούγεται στον αέρα, ενώ γύρω στα μεσάνυχτα περίπου 4.000 άτομα παραμένουν εντός του Ιδρύματος, καλώντας σε «ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ» και «ΓΕΝΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ».
Παρασκευή 16 Νοεμβρίου – Η σύγκρουση κορυφώνεται
Τα ξημερώματα της Παρασκευής, στις 01:00, αποφασίζεται η σύνταξη διακήρυξης που θα μοιραστεί σε εργοστάσια και χώρους δουλειάς το επόμενο πρωί. Οι πόρτες του Πολυτεχνείου κλείνουν, όμως έξω συνεχίζει να υπάρχει συγκεντρωμένος κόσμος.
Στις 05:00, ακούγονται και πάλι τα πρώτα συνθήματα της ημέρας. Η αστυνομία έχει κυκλώσει πλήρως την περιοχή, ελεύθεροι σκοπευτές έχουν πάρει θέση σε ταράτσες, ενώ πράκτορες της ΚΥΠ κινούνται μέσα στο πλήθος.
Γύρω στις 09:00 οι πόρτες ανοίγουν. Πλήθος κόσμου – μαθητές, εργαζόμενοι, απλοί πολίτες – συγκεντρώνεται γύρω από το Πολυτεχνείο. Πολλά σχολεία δεν λειτουργούν, καθώς οι μαθητές κατεβαίνουν στην Πατησίων.
Στις 10:00, οργανωμένα και με πανό, εισέρχονται στο Ίδρυμα οικοδόμοι, μαζί με πολλούς μαθητές.
Στις 12:00, επιτροπή αγροτών από τα Μέγαρα, που αγωνίζονται ενάντια στην απαλλοτρίωση της γης τους, φτάνει στο Πολυτεχνείο και συναντά τη Συντονιστική Επιτροπή. Η φοιτητική κατάληψη έχει πλέον μετατραπεί σε μαζικό λαϊκό ξεσηκωμό.
Στις 14:00, η κυβέρνηση επαναλαμβάνει ότι «θα σεβαστεί το άσυλο», αφού στις 08:00 το πρωί η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου είχε ζητήσει από τον υπουργό Παιδείας να μην καταλυθεί «με κανέναν τρόπο».
Στις 15:30, σε συνέντευξη Τύπου της Συντονιστικής Επιτροπής ενώπιον 25 Ελλήνων και ξένων δημοσιογράφων, διαβάζεται διακήρυξη που συνδέει ανοιχτά τα φοιτητικά αιτήματα με την πτώση της Χούντας και την εγκαθίδρυση λαϊκής κυριαρχίας και εθνικής ανεξαρτησίας.
Στις 16:30 πραγματοποιείται η πρώτη μαθητική συνέλευση, που αποφασίζει γενική αποχή από τα μαθήματα για την επόμενη μέρα. Η κίνηση προς το κέντρο της Αθήνας είναι ήδη εξαιρετικά δύσκολη.
Στις 18:30 η αστυνομία επιτίθεται σε διαδηλωτές στα Χαυτεία, κάνοντας χρήση δακρυγόνων αλλά και πραγματικών πυρών.
Στις 21:00, γύρω από το Πολυτεχνείο στήνονται οδοφράγματα με αυτοκίνητα, τρόλεϊ, λεωφορεία και άλλα αντικείμενα. Διαδηλωτές καταλαμβάνουν τη Νομαρχία Αττικής στην οδό Αιόλου και πολιορκούν τα υπουργεία Παιδείας, Γεωργίας, Δικαιοσύνης, Κοινωνικών Υπηρεσιών και Δημοσίων Έργων.
Στις 21:30, η αστυνομία ανακοινώνει απαγόρευση κυκλοφορίας στο κέντρο της Αθήνας «μέχρι νεωτέρας». Παρά τη χρήση δακρυγόνων, οι συγκρούσεις συνεχίζονται.
Στις 22:15, τεθωρακισμένα της αστυνομίας, με βάση έξω από το Πολυτεχνείο, ρίχνουν δακρυγόνα σε διαδηλωτές που προσπαθούν να προσεγγίσουν την περιοχή από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας.
Στις 22:30, ασθενοφόρα γεμάτα αστυνομικούς περνούν τα οδοφράγματα και ρίχνουν δακρυγόνα μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου και στους γύρω δρόμους. Ασθενοφόρα του Ερυθρού Σταυρού μπαίνουν για να παραλάβουν τραυματίες και νεκρούς, την ώρα που ο ραδιοσταθμός καλεί συνεχώς τον λαό σε συμπαράσταση.
Γύρω στα μεσάνυχτα, οι πυροβολισμοί γύρω από το Πολυτεχνείο συνεχίζονται. Ιδιωτικά αυτοκίνητα μεταφέρουν τραυματίες και φάρμακα, ενώ η αστυνομία διαρρέει ότι «διαδηλωτές προσπάθησαν να πυρπολήσουν κτίρια υπουργείων».
Την ίδια στιγμή, οι δικτάτορες, συνειδητοποιώντας ότι η αστυνομία δεν μπορεί να «κερδίσει τη μάχη του Πολυτεχνείου», αποφασίζουν να ρίξουν στη μάχη τον στρατό. Στον σταθμό Λαρίσης συγκεντρώνονται δυνάμεις των ΛΟΚ και μια μοίρα αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη, που κατευθύνονται προς το Πολυτεχνείο και παίρνουν θέσεις γύρω από αυτό. Από το Γουδί ξεκινούν τα άρματα μάχης, που μέσω Αμπελοκήπων κινούνται προς το κέντρο – άλλα από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, άλλα από τη Βασιλίσσης Σοφίας.
Σάββατο 17 Νοεμβρίου – Το τανκ γκρεμίζει την πύλη
Στις 02:00 μετά τα μεσάνυχτα, τρία άρματα μάχης φτάνουν στο Πολυτεχνείο. Τα δύο σταθμεύουν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα, κλείνοντας τις πλαϊνές πύλες, ενώ το τρίτο παίρνει θέση απέναντι από την κεντρική είσοδο.
Από τα μεγάφωνα και τον ραδιοσταθμό, οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» εκπέμπουν δραματικό μήνυμα:
«Είμαστε άοπλοι. Βρισκόμαστε άοπλοι απέναντι στα τανκς. Αδέλφια μας στρατιώτες, είμαστε άοπλοι. Θα σας υποδεχτούμε με χειροκροτήματα».
Στις 03:00, οι επικεφαλής αξιωματικοί απορρίπτουν όλες τις προτάσεις των φοιτητών για ειρηνική αποχώρηση. «Ο στρατός δεν δέχεται προθεσμίες», απαντούν. Δέκα λεπτά αργότερα, το άρμα που βρίσκεται απέναντι από την κεντρική πύλη παίρνει εντολή να εισβάλει.
Το τανκ εμβολίζει την πύλη, γκρεμίζει την περίφραξη μαζί με τους φοιτητές που έχουν ανέβει πάνω της, και μπαίνει στον προαύλιο χώρο, πολτοποιώντας ό,τι βρίσκει μπροστά του. Ο εκφωνητής του ραδιοσταθμού αρχίζει να απαγγέλλει τον Εθνικό Ύμνο.
Αμέσως μετά, άνδρες της ΕΣΑ, των ΛΟΚ και της αστυνομίας εισβάλλουν από τη γκρεμισμένη πύλη και καταδιώκουν τους εξεγερμένους σε όλους τους χώρους του κτιρίου. Ακολουθούν σκηνές πανικού και βίας. Οι φοιτητές και οι πολίτες δεν έχουν άλλη επιλογή από την έξοδο μέσα από τα πλάγια σημεία του συγκροτήματος, κάτω από ξυλοδαρμούς και συλλήψεις.
Γύρω στις 03:35, το Πολυτεχνείο έχει ουσιαστικά εκκενωθεί. Ασθενοφόρα απομακρύνουν τραυματίες και νεκρούς, ενώ ο ραδιοσταθμός σιγεί. Οι συγκρούσεις όμως συνεχίζονται στους γύρω δρόμους, με πυροβολισμούς και κυνηγητό μέχρι τις πρώτες ώρες της ημέρας.
Στις 05:00, η Αθήνα θυμίζει βομβαρδισμένη πόλη: οδοφράγματα, καμένα αντικείμενα, σπασμένα τζάμια, αίματα σε δρόμους και πεζοδρόμια. Τα δημόσια κτίρια φυλάσσονται από ισχυρές δυνάμεις, ενώ τα τανκς αποχωρούν από το Πολυτεχνείο και κατευθύνονται προς το Πεδίον του Άρεως.
Στις 07:00, ο κόσμος απομακρύνεται από τα απέναντι πεζοδρόμια της Πατησίων, αλλά λίγο αργότερα ξεκινούν ξανά διαδηλώσεις και επιχειρείται κατάληψη του υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών στην Αριστοτέλους, που καταλήγει σε νέες συγκρούσεις με αστυνομικούς και άρματα μάχης.
Στις 11:00 το πρωί, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος επιβάλλει στρατιωτικό νόμο. Παρά ταύτα, οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις συνεχίζονται μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας.
Συλλήψεις, νεκροί και τραυματίες – Ο απολογισμός της βίας
Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας, στις 17 Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα. Μετά τη Μεταπολίτευση, όμως, ανώτεροι αξιωματικοί κατέθεσαν ότι ο πραγματικός αριθμός των συλληφθέντων ξεπέρασε τις 2.400.
Οι επίσημοι νεκροί, βάσει του πορίσματος του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά το 1974, εκτιμάται ότι έφτασαν τους 34 – 18 «επισήμως ή πλήρως βεβαιωθέντες» και 16 «βασίμως προκύπτοντες Στην ανάκριση που διενεργήθηκε το φθινόπωρο του 1975 εναντίον των πρωταιτίων της καταστολής, τεκμηριώθηκαν 21 περιπτώσεις θανάσιμων τραυματισμών.
Μεταγενέστερες έρευνες, μεταξύ άλλων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και ιστορικών που μελέτησαν αρχεία νοσοκομείων, επισημαίνουν ότι ο πραγματικός αριθμός των νεκρών και των τραυματιών είναι πιθανόν μεγαλύτερος, καθώς πολλοί βαριά τραυματισμένοι απέφυγαν να μεταφερθούν σε νοσοκομεία από φόβο σύλληψης
Μνήμη και σημασία 52 χρόνια μετά
Πενήντα δύο χρόνια μετά την εξέγερση, τα συνθήματα «ΨΩΜΙ – ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ», «ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ» εξακολουθούν να ακούγονται κάθε 17 Νοεμβρίου, στην πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία και στις εκδηλώσεις μνήμης.
Το Πολυτεχνείο δεν αποτελεί μόνο μια ιστορική σελίδα αντίστασης στη Χούντα, αλλά και ένα διαχρονικό σύμβολο αγώνα για δημοκρατία, δικαιώματα και αξιοπρέπεια. Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» της Πατησίων άφησαν μια παρακαταθήκη που εξακολουθεί να εμπνέει γενιές.
Διαβάστε ακόμα: Πρώην αθλήτρια της ενόργανης γυμναστικής εξαπατούσε πολίτες μέσω τηλεφωνικών κλήσεων