Στη σύνοδο της G20 στο Γιοχάνεσμπουργκ στρέφονται τα βλέμματα της διεθνούς διπλωματίας, καθώς το νέο αμερικανικό ειρηνευτικό σχέδιο για την Ουκρανία προκαλεί έντονες αναταράξεις σε Κίεβο, Μόσχα και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Το σχέδιο 28 σημείων, που ενσωματώνει βασικές ρωσικές απαιτήσεις, συνοδεύεται από σαφές χρονοδιάγραμμα αποδοχής, με τον Ντόναλντ Τραμπ να καλεί την Ουκρανία να το εγκρίνει μέσα σε μία εβδομάδα.
Το τελεσίγραφο Τραμπ και η πίεση προς το Κίεβο
Ο Ντόναλντ Τραμπ κάλεσε δημόσια την Ουκρανία να αποδεχθεί το αμερικανικό σχέδιο ειρηνευτικής διευθέτησης εντός εβδομάδας, θεωρώντας την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου ως «κατάλληλη» ημερομηνία για την απάντηση του Κιέβου, αφήνοντας ωστόσο ανοιχτό το ενδεχόμενο παράτασης.
Μιλώντας σε ραδιοφωνική συνέντευξη, αλλά και σε δηλώσεις στον Λευκό Οίκο μετά από συνάντηση με τον μελλοντικό δήμαρχο της Νέας Υόρκης Ζοχράν Μαμντάνι, ο Αμερικανός πρόεδρος τόνισε ότι το Κίεβο «θα έπρεπε» να εγκρίνει το σχέδιο.
Ερωτηθείς για την επιφυλακτική στάση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, απάντησε χαρακτηριστικά:
«Θα πρέπει να του αρέσει, και εάν αυτό δεν του αρέσει, τότε θα πρέπει να συνεχίσουν να πολεμούν».
Ο Τραμπ υπενθύμισε ότι στη συνάντησή τους τον Φεβρουάριο είχε πει στον Ουκρανό ηγέτη πως «δεν είχε αυτός τα χαρτιά στα χέρια», επιμένοντας ότι η διευθέτηση «θα έπρεπε να έχει λυθεί νωρίτερα» και επαναλαμβάνοντας ότι «χρειάζονται δύο για να χορέψουν τανγκό».
Παράλληλα προειδοποίησε ότι, αν οι μάχες συνεχιστούν, οι ουκρανικές δυνάμεις «θα χάσουν σύντομα τα εδάφη» που θα παραχωρούσαν στη Ρωσία σε περίπτωση συμφωνίας, αν και δεν παρέλειψε να χαρακτηρίσει τους Ουκρανούς μαχητές «πολύ θαρραλέους».
Το αμερικανικό σχέδιο 28 σημείων: βασικές προβλέψεις
Το σχέδιο που έχει τεθεί προς συζήτηση περιλαμβάνει 28 σημεία και συνδυάζει παραχωρήσεις και προς τις δύο πλευρές, με ορισμένα σημεία να κρίνονται αποδεκτά από το Κίεβο και άλλα να θεωρούνται ιδιαίτερα αμφιλεγόμενα.
Κυριαρχία, ασφάλεια και ΝΑΤΟ
- Προβλέπεται επαναβεβαίωση της κυριαρχίας της Ουκρανίας.
- Εισάγεται πλήρης και ολοκληρωμένη συμφωνία μη επίθεσης μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας και Ευρώπης, με τη ρητή δέσμευση ότι οι ασάφειες των τελευταίων 30 ετών θεωρούνται διευθετημένες.
- Η Ουκρανία δεσμεύεται συνταγματικά ότι δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, ενώ το ΝΑΤΟ τροποποιεί τους κανονισμούς του ώστε να μην αποδέχεται την Ουκρανία «σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή στο μέλλον».
- Το ΝΑΤΟ συμφωνεί να μην σταθμεύσει στρατεύματα στην Ουκρανία, ενώ ευρωπαϊκά μαχητικά αεροσκάφη προβλέπεται να σταθμεύουν στην Πολωνία.
- Το μέγεθος των ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων περιορίζεται σε ανώτατο όριο 600.000 στρατιωτών, ρύθμιση που το Κίεβο αντιμετωπίζει ως σοβαρό περιορισμό της κυριαρχίας του.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέχουν «ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας» στην Ουκρανία, με σειρά όρων:
- αν η Ουκρανία εισβάλει στη Ρωσία, χάνει την εγγύηση, ενώ αν η Ρωσία εισβάλει σε ουκρανικό έδαφος, προβλέπεται «ισχυρή, συντονισμένη στρατιωτική απάντηση», επαναφορά των κυρώσεων και απόσυρση των ωφελημάτων της συμφωνίας.
- Ειδική πρόβλεψη αναφέρει ότι, αν η Ουκρανία εκτοξεύσει πύραυλο προς τη Μόσχα ή την Αγία Πετρούπολη, οι εγγυήσεις ασφαλείας ακυρώνονται.
Παράλληλα, η Ουκρανία παραμένει μη πυρηνικό κράτος στο πλαίσιο της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων.
Οικονομία και παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία
Στο οικονομικό σκέλος, το σχέδιο προβλέπει:
- Επένδυση 100 δισ. δολαρίων από δεσμευμένα (παγωμένα) ρωσικά κεφάλαια για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, υπό αμερικανική ηγεσία.
- Οι ΗΠΑ θα λαμβάνουν το 50% των κερδών από αυτή την επένδυση.
- Η Ευρώπη θα συνεισφέρει επιπλέον 100 δισ. δολάρια, ενώ τα ευρωπαϊκά δεσμευμένα ρωσικά κεφάλαια θα αποδεσμευτούν.
- Το υπόλοιπο των ρωσικών κεφαλαίων θα κατευθυνθεί σε ένα κοινό επενδυτικό σχήμα ΗΠΑ–Ρωσίας, με στόχο την ανάπτυξη κοινών έργων και τη δημιουργία «κοινών συμφερόντων» αποτροπής μελλοντικών συγκρούσεων.
- Προβλέπεται επίσης ένα «Ισχυρό Παγκόσμιο Πακέτο Ανασυγκρότησης» για την Ουκρανία, με Ταμείο Ανάπτυξης, επενδύσεις σε τεχνολογία, data centers, τεχνητή νοημοσύνη, ενεργειακή υποδομή, υποδομές και εξόρυξη φυσικών πόρων, καθώς και ειδικό χρηματοδοτικό πακέτο από την Παγκόσμια Τράπεζα.
Η Ρωσία, από την πλευρά της, προβλέπεται να επανενταχθεί σταδιακά στην παγκόσμια οικονομία, με άρση κυρώσεων κατά περίπτωση, μακροπρόθεσμη συμφωνία οικονομικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ και πρόσκληση επιστροφής στην G8.
Εδαφικές ρυθμίσεις
Το πιο αμφιλεγόμενο κομμάτι αφορά το έδαφος:
- Κριμαία, Λουγκάνσκ και Ντονέτσκ αναγνωρίζονται de facto ως ρωσικά, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης από τις ΗΠΑ.
- Οι περιοχές Χερσώνα και Ζαπορίζια παγώνουν στη γραμμή επαφής, με de facto αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης.
- Η Ρωσία εγκαταλείπει άλλα συμφωνημένα εδάφη που ελέγχει εκτός των πέντε συγκεκριμένων περιοχών.
- Οι ουκρανικές δυνάμεις αποσύρονται από τμήμα της περιφέρειας Ντονέτσκ που σήμερα ελέγχουν, δημιουργώντας ουδέτερη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, διεθνώς αναγνωρισμένη ως έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στην οποία όμως οι ρωσικές δυνάμεις δεν θα εισέλθουν.
Το σχέδιο προβλέπει επίσης:
- Εκλογές στην Ουκρανία μέσα σε 100 ημέρες από την υπογραφή.
- Ανθρωπιστική επιτροπή για ανταλλαγή αιχμαλώτων, επιστροφή παιδιών και επανένωση οικογενειών.
- Πλήρη αμνηστία για όλες τις πλευρές για ενέργειες που έγιναν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
- Νομικά δεσμευτική συμφωνία, με παρακολούθηση από Συμβούλιο Ειρήνης υπό την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ.
- Άμεση κατάπαυση του πυρός και απόσυρση στα συμφωνημένα σημεία μόλις όλα τα μέρη συμφωνήσουν στο μνημόνιο.
Η στάση Ζελένσκι: ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και τον «βασικό εταίρο»
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εμφανίζεται ιδιαίτερα επιφυλακτικός απέναντι στο αμερικανικό σχέδιο, το οποίο το Κίεβο θεωρεί υπερβολικά ευνοϊκό προς τη Ρωσία.
Σε βιντεοσκοπημένη ομιλία του προς το έθνος προειδοποίησε ότι η Ουκρανία αντιμετωπίζει «μία από τις πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας της» και μια επιλογή «να χάσει έναν σημαντικό εταίρο ή την αξιοπρέπεια της Ουκρανίας».
Ο Ουκρανός πρόεδρος υπογράμμισε ότι:
- δεν θα «προδώσει» τη χώρα του,
- θα επιδιώξει «εποικοδομητική» συνεργασία με τις ΗΠΑ για τροποποιήσεις στο σχέδιο,
- και δεν θα επιτρέψει στον αντίπαλο να ισχυριστεί ότι «η Ουκρανία είναι αυτή που δεν θέλει ειρήνη».
Χαρακτήρισε τα 28 σημεία ως «δύσκολα», προειδοποιώντας ότι η χώρα κινδυνεύει είτε να τα αποδεχθεί είτε να βρεθεί αντιμέτωπη με «έναν εξαιρετικά σκληρό χειμώνα — τον πιο σκληρό — και μεγαλύτερους κινδύνους».
Η εκπρόσωπος της Ουκρανίας στον ΟΗΕ, Κριστίνα Χαγιόβισιν, ξεκαθάρισε ότι η Ουκρανία δεν θα αναγνωρίσει ποτέ ρωσική κυριαρχία σε κατεχόμενα εδάφη και δεν θα δεχτεί περιορισμούς στο μέγεθος και τις δυνατότητες των ενόπλων δυνάμεών της.
Η θέση Πούτιν και το ρωσικό μήνυμα
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εκτιμά ότι το αμερικανικό σχέδιο μπορεί «να χρησιμεύσει ως βάση για μια οριστική διευθέτηση», σημειώνοντας όμως ότι δεν έχει ακόμη συζητηθεί σε βάθος με τη Μόσχα.
Εμφανίζεται πρόθυμος για διαπραγματεύσεις, αλλά προειδοποιεί ότι, σε περίπτωση απόρριψης, η Ρωσία θα επιδιώξει τους στόχους της «μέσω των όπλων».
Σύμφωνα με τη ρωσική πλευρά, το σχέδιο έχει στόχο να αποτρέψει περαιτέρω ουκρανικές απώλειες τόσο σε ζωές όσο και σε εδάφη.
Ο Πούτιν τόνισε πως το Κίεβο και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί του «τρέφουν αυταπάτες» για στρατηγική νίκη επί της Ρωσίας, προειδοποιώντας ότι όσα συμβαίνουν στο Κουπιάνσκ «θα εκτυλιχθούν και σε άλλες περιοχές» σε περίπτωση απόρριψης του σχεδίου.
Ευρωπαϊκές επαφές και διχασμός
Η ευρωπαϊκή πλευρά αναζητεί κοινή γραμμή απέναντι στο αμερικανικό σχέδιο.
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα τόνισαν ότι οι ηγέτες της ΕΕ θα συναντηθούν στο περιθώριο της G20 στο Γιοχάνεσμπουργκ για να συζητήσουν την κατάσταση στην Ουκρανία, επαναλαμβάνοντας ότι «τίποτα δεν πρέπει να αποφασιστεί για την Ουκρανία χωρίς την Ουκρανία».
Ο Ζελένσκι έχει ήδη ενημερώσει τους Ευρωπαίους ηγέτες για το περιεχόμενο του σχεδίου Τραμπ, με τη συζήτηση να συνεχίζεται και στη σύνοδο ΕΕ–Αφρικανικής Ένωσης στην Ανγκόλα.
Από το Λονδίνο, ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ υπογράμμισε ότι οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία πρέπει να διασφαλίζει τη μελλοντική ασφάλεια της Ουκρανίας, μετά από τηλεφωνική συνομιλία με τους ηγέτες Γαλλίας, Γερμανίας και τον Ζελένσκι.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, σύμφωνα με την ενημέρωση, στηρίζουν την προσπάθεια Τραμπ για ειρήνη, αλλά επιμένουν ότι η λύση οφείλει:
- να περιλαμβάνει πλήρως την Ουκρανία,
- να διαφυλάσσει την κυριαρχία της,
- και να εγγυάται τη μελλοντική της ασφάλεια.
Στη Γερμανία, ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δήλωσε ότι, σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τραμπ, «συμφώνησαν για τα επόμενα βήματα» σχετικά με το ειρηνευτικό σχέδιο, δεσμευόμενος να ενημερώσει τους Ευρωπαίους εταίρους για τον περαιτέρω συντονισμό.
Παρά ταύτα, στην Ευρώπη καταγράφεται έντονος εκνευρισμός. Η λεγόμενη «Συμμαχία των Προθύμων» αισθάνεται για μία ακόμη φορά ότι ο Αμερικανός πρόεδρος την παρακάμπτει, παρουσιάζοντας ένα σχέδιο που αποδέχεται βασικές ρωσικές θέσεις:
Δεν προβλέπεται αρχική ξεχωριστή κατάπαυση του πυρός και στη συνέχεια οριστική συμφωνία, όπως επιθυμούσε η ΕΕ, αλλά μια συνολική λύση, κάτι που επίσης προτιμά η Μόσχα.
Το σχέδιο προβλέπει παραχώρηση του συνόλου της στρατηγικής περιοχής του Ντονμπάς στη Ρωσία, περιλαμβάνοντας και εδάφη που σήμερα ελέγχει ο ουκρανικός στρατός, με κίνδυνο ουσιαστικού «τεμαχισμού» της Ουκρανίας.
Αποκλείεται η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και προωθούνται τόσο ο περιορισμός του μεγέθους των Ενόπλων Δυνάμεών της όσο και του αμυντικού εξοπλισμού της, παρά τις αντιρρήσεις ευρωπαϊκών πρωτευουσών.
Ο ρόλος Βανς και το μήνυμα από την Ουάσιγκτον
Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς τόνισε ότι οποιοδήποτε σχέδιο τερματισμού του πολέμου πρέπει να διασφαλίζει την ουκρανική κυριαρχία και να είναι αποδεκτό και από τις δύο πλευρές, αλλά χαρακτήρισε «φαντασίωση» την άποψη ότι η Ουκρανία θα μπορούσε να νικήσει με περισσότερα χρήματα, όπλα ή κυρώσεις.
Σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, το σχέδιο συντάχθηκε έπειτα από διαβουλεύσεις με τον Ρουστέμ Ουμέροφ, ο οποίος φέρεται να είχε τεχνικό ρόλο στην οργάνωση των συνομιλιών. Ωστόσο, ο ίδιος διαψεύδει ότι συμφώνησε με οποιονδήποτε από τους όρους, τονίζοντας ότι δεν αποδέχθηκε το περιεχόμενο.
Ένα δύσκολο σταυροδρόμι για την Ουκρανία
Καθώς η διεθνής διπλωματία κορυφώνεται στο Γιοχάνεσμπουργκ, η Ουκρανία βρίσκεται, όπως λέει ο Ζελένσκι, «υπό μία από τις μεγαλύτερες πιέσεις» της ιστορίας της.
Από τη μία, ένα σχέδιο που υπόσχεται άμεση κατάπαυση του πυρός, οικονομική ανασυγκρότηση και εγγυήσεις ασφαλείας· από την άλλη, σοβαρές παραχωρήσεις σε έδαφος, στρατιωτική ισχύ και στρατηγικές επιλογές.
Το αν το Κίεβο θα αποδεχθεί τα «δύσκολα» 28 σημεία ή θα επιλέξει να μπει σε έναν ακόμη «πιο σκληρό χειμώνα», όπως προειδοποιεί ο Ουκρανός πρόεδρος, μένει να κριθεί τις επόμενες ημέρες, σε ένα εξαιρετικά πιεστικό περιβάλλον, όπου κάθε απόφαση έχει βαρύ πολιτικό, στρατιωτικό και ιστορικό αποτύπωμα.
Διαβάστε ακόμα: Στο φως συγκλονιστικό βίντεο: Γυναίκα εκτοξεύεται έξι μέτρα από τρενάκι στη Στοκχόλμη