Ο πάπυρος του Ερκολάνο είναι ένας απανθρακωμένος πάπυρος που ανακτήθηκε από ρωμαϊκή έπαυλη, θαμμένη κάτω από την ηφαιστειακή τέφρα, μετά την έκρηξη του Βεζούβιου πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια. Χάρη στην τεχνολογία ταυτοποιήθηκε ως το σπουδαίο έργο ενός αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν τον τίτλο και τον συγγραφέα του παπύρου μετά τη σάρωσή του με ακτίνες Χ που «ξετύλιξε» ψηφιακά τα φύλλα. Πρόκειται για μια επιστημονική προσέγγιση που χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στην εξαγωγή τέτοιων, ιστορικά κρίσιμων λεπτομερειών.
Τα θύματα της Πομπηίας διηγούνται (ξανά) την ιστορία τους
Τα ίχνη των γραμμάτων με μελάνι που ήταν ορατά στις εικόνες ακτίνων Χ αποκάλυψαν ότι το κείμενο ήταν μέρος ενός πολύτομου έργου, του έργου «Περί κακίας», που γράφτηκε από τον επικούρειο φιλόσοφο Φιλόδημο τον πρώτο αιώνα π.Χ. Ο πάπυρος είναι ένας από τους τρεις από το Ερκολάνο που φυλάσσονται στις βιβλιοθήκες Bodleian στην Οξφόρδη.
«Είναι ο πρώτος πάπυρος του οποίου το μελάνι ήταν ορατό στη σάρωση», εξηγεί ο δρ Μάικλ ΜακΟσκερ, παπυρολόγος στο University College του Λονδίνου, ο οποίος συνεργάζεται με ερευνητές στην Οξφόρδη για τη μελέτη του κειμένου. «Κανείς δεν ήξερε περί τίνος επρόκειτο. Δεν ξέραμε καν αν είχε γραφή επάνω του».
Ο πάπυρος είναι ένας από τους εκατοντάδες που ανακαλύφθηκαν στη βιβλιοθήκη μιας πολυτελούς ρωμαϊκής έπαυλης, η οποία εκτιμάται πως ανήκε στον πεθερό του Ιουλίου Καίσαρα. Η έπαυλη θάφτηκε κάτω από τόνους τέφρας και ελαφρόπετρας όταν η πόλη του Ερκολάνο, μαζί με την Πομπηία, καταστράφηκε από την ολέθρια έκρηξη του 79 μ.Χ.
Οι ανασκαφές του 18ου αιώνα αποκάλυψαν πολλούς αρχαίους παπύρους, εκ των οποίων οι περισσότεροι φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης. Ωστόσο, τα ντοκουμέντα χιλιετιών έχουν υποστεί τόσο σοβαρή ζημιά, ώστε θρυμματίζονται όταν οι ερευνητές προσπαθούν να τα ξετυλίξουν, ενώ το μελάνι πάνω στον απανθρακωμένο πάπυρο παραμένει δυσανάγνωστο.
Η τελευταία εργασία βασίζεται σε προηγούμενες ανακαλύψεις από το Vesuvius Challenge, έναν παγκόσμιο διαγωνισμό που ξεκίνησε το 2023, ο οποίος προσφέρει χρηματικά έπαθλα για την όποια πρόοδο στην ανάγνωση παπύρων από 3D ακτίνες Χ. Πέρυσι μια ομάδα φοιτητών μοιράστηκε το μεγάλο βραβείο των 700.000 δολαρίων για την ανάπτυξη λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης που τους επέτρεψε να διαβάσουν 2.000 αρχαία ελληνικά γράμματα σε έναν άλλον πάπυρο.
Ο πάπυρος από το Bodleian, με την ονομασία PHerc.172, σαρώθηκε τον περασμένο Ιούλιο στο Diamond, στην εθνική εγκατάσταση συγχρότρου του Ηνωμένου Βασιλείου στο Oxfordshire. Όλως παραδόξως, ίχνη μελάνης κατέστη εφικτό να γίνουν ορατά στις σαρώσεις ακτίνων Χ, με τους ερευνητές να εντοπίζουν την αρχαία ελληνική λέξη για την «αηδία» τουλάχιστον δύο φορές στο έγγραφο.
Περαιτέρω εργασίες δύο ομάδων, του Σον Τζόνσον στο Vesuvius Challenge και ξεχωριστά των Μαρσέλ Ροθ και Μίκα Νόβακ στο Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ, ανακάλυψαν τον τίτλο και τον συγγραφέα του κειμένου στο εσωτερικό τμήμα του παπύρου, κερδίζοντας το πρώτο βραβείο τίτλου του διαγωνισμού ύψους 60.000 δολαρίων.
Μαζί με τα «Περί κακίας» και «Φιλόδημος», ένα «Α» που εμφανίζεται στον πάπυρο ίσως υποδηλώνει πως πρόκειται για το πρώτο μέρος του έργου. Το «Περί κακίας» περιλαμβάνει τουλάχιστον 10 τόμους, που καλύπτουν θέματα όπως η αλαζονεία, η απληστία, η κολακεία και η διαχείριση του νοικοκυριού.
Ξανά στο κοινό η αρχαία παραλία του Ερκολάνο που θάφτηκε μετά την έκρηξη του Βεζούβιου
Σύντομα, οι ειδικοί θα είναι σε θέση να γνωρίζουν πολύ περισσότερα για τους παπύρους. Ηδη τον Μάρτιο 18 ακόμη πάπυροι σαρώθηκαν στο Diamond και άλλοι 20 θα απεικονιστούν στην Ευρωπαϊκή Εγκατάσταση Ακτινοβολίας Σύγχροτρον στην Γκρενόμπλ αυτή την εβδομάδα.
«Βλέπουμε δείγματα μελάνης σε πολλούς από τους νέους παπύρους που έχουμε σαρώσει, αλλά ακόμη δεν τα έχουμε μετατρέψει σε συνεκτικό κείμενο», ανέφερε ο δρ Μπρεντ Σιλς, επιστήμονας πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι και συνιδρυτής του Vesuvius Challenge.
«Αυτό είναι το τωρινό μας εμπόδιο: η μετατροπή των μαζικών αυτών δεδομένων από τις σαρώσεις σε οργανωμένα τμήματα, με ενότητες και πρακτικές βελτιώσεις, ώστε τα στοιχεία της μελάνης να μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε πραγματικό κείμενο».
«Όλη η τεχνολογική πρόοδος σε αυτό το πεδίο έχει σημειωθεί τα τελευταία τρία με πέντε χρόνια και για τον χρονικό ορίζοντα των κλασικιστών, αυτό είναι ασύλληπτο. Όλα όσα παίρνουμε από τη βιβλιοθήκη του Ερκολάνο είναι καινούργια για εμάς», καταλήγει ο ΜακΟσκερ.
Πηγή: kathimerini.gr