Ένα από τα πιο παράξενα –και επίμονα στον χρόνο– φαινόμενα της χριστιανικής παράδοσης συνδέεται με τον Άγιο Νικόλαο, τον επίσκοπο των Μύρων της Λυκίας (σημερινή Τουρκία), που τιμάται τόσο από Ορθόδοξους όσο και από Ρωμαιοκαθολικούς. Στη Βασιλική του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι της Ιταλίας, εκεί όπου φυλάσσονται λείψανά του εδώ και σχεδόν έναν αιώνα… πριν κλείσει η δεύτερη χιλιετία, καταγράφεται ένα υγρό που οι πιστοί αποκαλούν «μάννα» και του αποδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες. Την ίδια στιγμή, η μορφή του Αγίου –ένας άγιος της Ανατολής– θεωρείται η ιστορική αφετηρία για τον παγκόσμιο μύθο του Santa Claus, δηλαδή του «Άγιου Βασίλη» της Δύσης.
Το άνοιγμα του τάφου και το υγρό που έγινε θρύλος
Στη δεκαετία του 1950, ο τάφος του Αγίου στο Μπάρι άνοιξε για πρώτη φορά έπειτα από πολλούς αιώνες, στο πλαίσιο εργασιών και ελέγχων. Τα οστά, που είχαν παραμείνει αδιατάρακτα επί μακρόν, βρέθηκαν μέσα στη σαρκοφάγο μαζί με διαυγές υγρό στον πυθμένα και έντονη υγρασία στα σημεία που «κρατά» ο χρόνος. Αυτό το υγρό είναι που πέρασε στη λαϊκή παράδοση ως «μάννα του Αγίου Νικολάου»: αρωματικό, συμβολικά «ζωντανό», και για πολλούς πιστούς συνδεδεμένο με ίαση ή παρηγοριά.
Με τα χρόνια, η παράδοση εδραιώθηκε: το «μάννα» συλλέγεται τελετουργικά, αραιώνεται σε μεγαλύτερα δοχεία και σε ορισμένες περιπτώσεις μοιράζεται σε προσκυνητές. Στη Βασιλική, μάλιστα, κάθε χρόνο –με ιδιαίτερη σημασία στις αρχές Μαΐου– η κρύπτη γεμίζει από κόσμο που περιμένει να δει από κοντά τη διαδικασία και να πάρει ευλογία.
Ποιος ήταν ο Άγιος Νικόλαος – και γιατί έγινε σύμβολο γενναιοδωρίας
Ο Άγιος Νικόλαος συνδέθηκε από νωρίς με ιστορίες σιωπηλής προσφοράς. Η φήμη του δεν βασίστηκε σε δημόσιες επιδείξεις, αλλά σε πράξεις που γίνονταν «χωρίς μάρτυρες». Μια από τις πιο γνωστές αφηγήσεις μιλά για τρεις κόρες που κινδύνευαν να οδηγηθούν στην εκμετάλλευση, επειδή ο πατέρας τους δεν είχε χρήματα για προίκα. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο Άγιος έριξε χρυσά νομίσματα κρυφά, ώστε να σωθούν και να ξεκινήσουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια.
Από εκεί προκύπτει και η συμβολική σχέση με το «δώρο» που αφήνεται διακριτικά: κάτι που αργότερα θα μεταμορφωθεί σε παγκόσμια χριστουγεννιάτικη αφήγηση.
Η «ιερή ληστεία» και το ταξίδι των λειψάνων στο Μπάρι
Η ιστορία των λειψάνων έχει και ένα σκοτεινό –ανθρώπινο– κεφάλαιο. Η παράδοση αναφέρει ότι ναυτικοί από την Ιταλία μετέφεραν τα οστά από τα Μύρα στο Μπάρι (11ος αιώνας), για να τα προστατεύσουν από κινδύνους της εποχής. Στη συλλογική μνήμη αυτό πέρασε άλλοτε ως «διάσωση» και άλλοτε ως ιερόσυλη κλοπή. Τμήματα λειψάνων, σύμφωνα με αφηγήσεις, κατέληξαν αργότερα και στη Βενετία, δημιουργώντας έναν δεύτερο τόπο φύλαξης.
Το ενδιαφέρον είναι πως στο Μπάρι συνεχίζει να συνδέεται η παράδοση με το «μάννα», στοιχείο που ενίσχυσε ακόμη περισσότερο το κύρος του προσκυνήματος.
Επιστήμη και πίστη: τι “είναι” τελικά το μάννα;
Κατά καιρούς έγιναν αναλύσεις, με ορισμένες εκτιμήσεις να καταλήγουν ότι το υγρό είναι νερό – χωρίς αυτό να μειώνει, για τους πιστούς, το νόημά του. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ουσία δεν είναι μόνο το «τι» αλλά και το «πώς» και το «γιατί» η παράδοση αντέχει: ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο, μια τελετουργία που συντηρεί τη μνήμη και ένα προσκύνημα που ενώνει Ανατολή και Δύση.
Το μπέρδεμα με τον «Άγιο Βασίλη» και πώς ξεκίνησε
Η σύγχυση είναι διεθνής: στην Ελλάδα ο «Άγιος Βασίλης» συνδέεται εκκλησιαστικά με τον Μέγα Βασίλειο, όμως η παγκόσμια εικόνα του ασπρομάλλη γέροντα με τα δώρα προέρχεται κυρίως από τον Άγιο Νικόλαο. Η γιορτή του (6 Δεκεμβρίου) έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής σε χώρες της Ευρώπης – ειδικά στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη – όπου ο Άγιος πέρασε στη λαϊκή κουλτούρα ως προστάτης των παιδιών και των ναυτικών και ως ο άνθρωπος που «φέρνει δώρα».
Αιώνες αργότερα, το όνομα και η φιγούρα του μεταπλάστηκαν σε Sinterklaas και κατόπιν σε Santa Claus, μέχρι να φτάσουν στη σύγχρονη, εμπορικά αναγνωρίσιμη εικόνα των Χριστουγέννων. Το νήμα, όμως, ξεκινά από έναν επίσκοπο του 4ου αιώνα και από ιστορίες γενναιοδωρίας που επιβίωσαν όσο λίγες.
Ένα μυστήριο 1.700 ετών που δεν ξεθωριάζει
Σχεδόν 1.700 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Άγιος Νικόλαος παραμένει σημείο αναφοράς: ως άγιος κοινής τιμής για μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις, ως προσκυνηματικός πόλος στο Μπάρι και ως «αόρατος» συνδετικός κρίκος με τον μύθο του ανθρώπου που φέρνει δώρα. Κι αν το «μάννα» είναι θαύμα, φυσικό φαινόμενο ή κάτι ενδιάμεσο, η αλήθεια είναι μία: λίγοι άγιοι κατάφεραν να γίνουν ταυτόχρονα ιστορία, πίστη και παγκόσμιο σύμβολο.
Διαβάστε ακόμα: Το ανεξήγητο κύμα UFO πάνω από την Ουάσινγκτον που μπέρδεψε ακόμη και τον Αϊνστάιν