Ο διευθυντής ερευνών του ινστιτούτου διεθνών σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, μίλησε στην ΕΡΤ για το ποιες θεωρεί ότι θα είναι οι επόμενες κινήσεις του Ερντογάν. Ερμηνεύοντας την αλλαγή στάσης του Ερντογάν στο θέμα της Αγίας Σοφίας τους τελευταίους μήνες, δήλωσε ότι μπορεί να επίκεινται εκλογές, ενώ σχολίασε πως δεν θα του έκανε εντύπωση αν ο Τούρκος πρόεδρος προέβαινε το 2023 σε μεταφορά της πρωτεύουσας της Τουρκίας από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη.
Όπως είπε ο κ. Φίλης:
«Για την ώρα, εμένα μου φαίνεται ότι ο Ερντογάν στο εσωτερικό της Τουρκίας με αυτό που έκανε έχει καταφέρει να βάλει στα σχοινιά του αντιπάλους του. Είτε μιλάμε για τον Νταβούτογλου και τον Μπαμπατζάν, οι οποίοι είναι δύο κομματικοί πρώην σύντροφοι του Ερντογάν, που έχουν δημιουργήσει εσχάτως τα δικά τους πολιτικά κόμματα και οι οποίοι υπερθεμάτισαν την απόφαση αυτή, είτε μιλάμε ακόμα και για την κεμαλική αντιπολίτευση. Παρά το γεγονός δηλαδή ότι ο Ερντογάν χαράσσει μία ακόμα διαχωριστική γραμμή με τον Κεμάλ, είδαμε ότι το ρεπουμπλικανικό κόμμα, η αξιωματική αντιπολίτευση στην Τουρκία, δεν έχει ψελλίσει ακόμα κάτι… Ο δε Ιμάμογλου, ο οποίος φαίνεται ότι θα μπορούσε να είναι ο αντίπαλος του Ερντογάν στις επόμενες εκλογές, έβγαλε μια ανακοίνωση την οποία εγώ τη θεωρώ νερόβραστη, ότι «για εμένα η Αγιά Σοφία παραμένει τζαμί στην ψυχή μου, αλλά θα δούμε αν θα υπάρξουν συνέπειες» και ούτω καθεξής… Πετάει δηλαδή το μπαλάκι στην εξέδρα.
Ο Ερντογάν πριν από περίπου έναν χρόνο έλεγε ότι η μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τέμενος, θα προκαλέσει ζημιά στην Τουρκία, και μάλιστα ότι «δεν θα ξεγελαστώ, δεν θα πέσω στην παγίδα που θέλουν να μου βάλουν κάποιοι για να την μετατρέψω σε τέμενος». Αυτά τα έλεγε στα τέλη Μαρτίου, λίγο πριν από τον δεύτερο γύρο των εκλογών, που ο ίδιος είχε προκαλέσει στην Κωνσταντινούπολη και τις οποίες τελικά έχασε.
Η δική μου αίσθηση είναι η εξής: Υπάρχει μία εσωτερική διάσταση, στην οποία αναφερθήκαμε, και υπάρχει και μία εξωτερική διάσταση στην επιλογή Ερντογάν. Η εσωτερική διάσταση είναι αυτή που είπαμε σε σχέση με τους αντιπάλους του. Για να σας είμαι ειλικρινής, προσωπικά δεν περίμενα ότι θα προχωρούσε τόσο άμεσα στην υπογραφή του προεδρικού διατάγματος. Από τη στιγμή που επέλεξε να το κάνει, μου δείχνει ότι μπορεί να πλησιάζουν εκλογές. Παρά το γεγονός ότι οι εκλογές αναμένονται το 2023, δεν θα μου προκαλέσει έκπληξη αν τις δούμε να γίνονται μέσα στους επόμενους 12 μήνες, γιατί η απόφαση αυτή θα αρχίσει πολιτικά να εξανεμίζεται προϊόντος του χρόνου και ο κόσμος θα επιστρέψει στα πραγματικά του προβλήματα, που είναι η οικονομία, η ανατίμηση των βασικών αγαθών και προϊόντων, ο υψηλός πληθωρισμός, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, η απογοήτευση των νέων από την πολιτική Ερντογάν και ούτω καθεξής.
Ο Ερντογάν με αυτήν του την απόφαση δεν απευθύνεται στο σύνολο των συμπατριωτών του, αλλά σε ένα πολύ συγκεκριμένο κοινό. Αφενός τους συντηρητικούς και θρησκευόμενους βαθιά συμπατριώτες του, οι οποίοι ψηφίζουν AKP, αλλά λόγω της οικονομίας, μπορεί να έκαναν δεύτερες σκέψεις και να γινόντουσαν μία δεξαμενή δυνητικών ψηφοφόρων για τον Μπαμπατζάν και τον Νταβούτογλου. Και αφετέρου στους ακραίους κεμαλιστές εθνικιστές, όπως αυτοί εκφράζονται από τον Μπαχτσελί και την Ακσενέρ.
Όσο για την εξωτερική διάσταση, έχει να κάνει με δύο πράγματα: Πρώτον, ότι ο Ερντογάν πιστεύει πως η Τουρκία είναι ή πρέπει να γίνει το επίκεντρο του σουνιτικού Ισλάμ, η νέα Μέκκα, το σημείο αναφοράς για τους απανταχού σουνίτες μουσουλμάνους. Και δεν θα μου έκανε καμία εντύπωση εάν το 2023, εφόσον έχει διατηρηθεί στη θέση του, μετέφερε – στα εκατό χρόνια δηλαδή από την ίδρυση της Τουρκίας- την πρωτεύουσα της Τουρκίας από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη. Είναι σαφές ότι ο Ερντογάν μιλάει με νέο-οθωμανικούς όρους.
Το δεύτερο στοιχείο, το οποίο είναι προβληματικό για εμάς, είναι ότι τους τελευταίους 13-14 μήνες έχουν συμβεί μία σειρά γεγονότων, από την παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου, από την εισβολή στη Συρία, η οποία επιστεγάστηκε με μία συμφωνία με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, από την παραβίαση του εμπάργκο όπλων που έχει επιβάλει ο ΟΗΕ σε σχέση με τη Λιβύη, εσχάτως δε από τη νέα εισβολή στο Ιράκ – άλλωστε τα σύνορα Ιράκ-Τουρκίας, με την Τουρκία να επικαλείται το δικαίωμα στην αυτοάμυνα- έχουν γίνει σουρωτήρι. Όλα αυτά είναι θέματα για τα οποία ο Ερντογάν κινήθηκε, η διεθνής κοινότητα μπορεί να καταδίκασε αλλά δεν αντέδρασε δυναμικά και ο Ερντογάν έχει πάρει αέρα στα πανιά του. Είναι σαφές ότι αυτή τη στιγμή έχει τη μέθη της αυτοπεποίθησης ενός ηγεμόνα, αλλά τις περισσότερες φορές αυτή η μέθη δεν έχει καλή κατάληξη. Έχω την αίσθηση ότι αρχίζουν να διαφαίνονται κάποια στοιχεία παρακμής του συστήματος Ερντογάν.
Είμαστε αρκετά ρεαλιστές για να αντιλαμβανόμαστε ότι η Αγία Σοφία δεν αποτελεί προτεραιότητα για τον διεθνή παράγοντα. Δεν είναι λόγος, δυστυχώς, για να αποφασίσουν κάποιοι να τσακωθούν με την Τουρκία. Ακόμα και η Ρωσία, ανεξάρτητα από τα ενδοθρησκευτικά ζητήματα που έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια, το μόνο που βρίσκει να πει είναι ότι αυτό αποτελεί ένα εσωτερικό ζήτημα της Τουρκίας, οπότε καταλαβαίνουμε ότι η πολυπληθέστερη ορθόδοξη χώρα στον κόσμο δεν έχει τη διάθεση να κοντραριστεί με την Τουρκία για χάρη της Αγίας Σοφίας.
Το ιδανικό σενάριο για εμάς, γιατί η Ε.Ε. είναι χωρισμένη σε πολλά μπλοκ σε σχέση με την αντιμετώπιση της Τουρκίας, θα ήταν: προσδιορισμένο πλαίσιο, απόλυτα και καθαρά, κυρώσεων δυνητικών απέναντι στην Τουρκία, που θα είναι έτοιμες και θα έχουν προεπιλεγεί σε περίπτωση που η Τουρκία αποφασίσει να παραβιάσει κυριαρχικά δικαιώματα ή κυριαρχία της χώρας μας. Δηλαδή να μην μπούμε σε αυτήν την διαδικασία, εφόσον προκύψει η παραβίαση, τι κάνουμε και τι κυρώσεις επιλέγουμε. Να είναι προαποφασισμένες, πολύ συγκεκριμένες, βαρύτατες, ώστε αυτό να αποτρέψει την Τουρκία από το να προβεί σε μία τέτοια ενέργεια. Αυτό θα ήταν το ιδανικό σενάριο για την ελληνική διπλωματία αυτήν την στιγμή».