Μορφή χιονοστιβάδας έχουν λάβει οι αποκαλύψεις αναφορικά με τον τρόπο που δρούσαν τα κυκλώματα που εμπλέκονται στις παράνομες επιδοτήσεις αγροτών με χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχημα τον πολύπαθο ΟΠΕΚΕΠΕ (Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων). Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας δείχνουν πως η χώρα μας δεν θα γλιτώσει την επιβολή ενός αρκετά μεγάλου προστίμου που εκτιμάται ότι μπορεί να ξεπεράσει ακόμη και το 1 δισεκατομμύριο ευρώ, ενώ το κρίσιμο που ανακύπτει, είναι με ποιον τρόπο θα επιστραφούν τα ποσά που δόθηκαν παράτυπα σε αγρότες, επιχειρήσεις ή συνεταιρισμούς.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επ’ αυτού διαθέτει ένα αυστηρό και ξεκάθαρο πλαίσιο για τις περιπτώσεις όπου διαπιστώνονται παρατυπίες ή ακόμη και απάτες στη διαχείριση των επιδοτήσεων που χρηματοδοτούνται από τα κοινοτικά ταμεία. Βάσει του άρθρου 30 του Εκτελεστικού Κανονισμού 2022/128, τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα να θεσπίζουν σύστημα που να διασφαλίζει την επιστροφή κάθε ποσού που έχει καταβληθεί αχρεωστήτως λόγω παρατυπίας ή αμέλειας. Το σύστημα αυτό πρέπει να προβλέπει όλες τις απαραίτητες διαδικασίες ώστε να ζητηθούν πίσω τα χρήματα από τους δικαιούχους μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα από τη στιγμή που οι αρμόδιες αρχές διαπιστώσουν ότι υπήρξε παρατυπία.
Όπως τονίζεται χαρακτηριστικά στο εν λόγω άρθρο του Εκτελεστικού Κανονισμού: «Για κάθε αχρεωστήτως καταβληθέν ποσό ως επακόλουθο παρατυπίας ή αμέλειας, τα κράτη-μέλη θεσπίζουν σύστημα που διασφαλίζει την υποβολή αίτησης ανάκτησης από τους δικαιούχους εντός εύλογου χρονικού διαστήματος αφότου παραληφθεί από τον οργανισμό πληρωμών ή τον αρμόδιο για την ανάκτηση φορέα, κατά περίπτωση, έκθεση ελέγχου ή ανάλογο έγγραφο όπου διαπιστώνεται ότι έχει διαπραχθεί παρατυπία».
Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι μόλις ολοκληρωθούν οι έλεγχοι είτε από τον οργανισμό πληρωμών, είτε από οποιαδήποτε άλλη ελεγκτική υπηρεσία και συνταχθεί επίσημη έκθεση που να επιβεβαιώνει ότι καταβλήθηκαν επιδοτήσεις χωρίς να δικαιολογούνται, οι αρμόδιες αρχές πρέπει να κινήσουν τη διαδικασία ανάκτησης των χρημάτων. Η νομοθεσία επιβάλλει, επιπλέον, τα κράτη-μέλη να εξασφαλίζουν ότι οι διαδικασίες αυτές δεν μένουν μόνο στα χαρτιά αλλά ότι προχωρούν με τρόπο που να εγγυάται την είσπραξη των ποσών. Σε αυτή τη διαδικασία περιλαμβάνεται και ο υπολογισμός τόκων, ενώ δίνεται η δυνατότητα ακόμη και για αναγκαστική εκτέλεση, δηλαδή μέτρα όπως οι κατασχέσεις, εφόσον οι υπόχρεοι δεν επιστρέψουν τα χρήματα οικειοθελώς
Αξίζει να σημειωθεί ότι διαχωρίζεται σαφώς η περίπτωση των διοικητικών προστίμων από τις περιπτώσεις απάτης. Τα διοικητικά πρόστιμα, όπως εκείνο των 415 εκατομμυρίων ευρώ που έχει ήδη επιβληθεί στην Ελλάδα για ελλιπείς ελέγχους και κακοδιαχείριση την περίοδο 2016 – 2023, επιβαρύνουν αποκλειστικά τον κρατικό προϋπολογισμό και δεν προϋποθέτουν δόλο. Αντίθετα, όταν αποδειχθεί απάτη, η νομοθεσία προβλέπει ότι τα χρήματα πρέπει να επιστραφούν από εκείνους που καταδικάζονται για την παράνομη πράξη.
Η υπόθεση που ερευνά τώρα η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία λοιπόν, φαίνεται να περιλαμβάνει περιπτώσεις απάτης και όχι απλές παρατυπίες, καθώς σύμφωνα με τη δικογραφία που έχει συντάξει η Ευρωπαία Γενική Εισαγγελέας, Λάουρα Κοβέσι, εμπλέκονται οργανωμένες πρακτικές παραπλάνησης του ΟΠΕΚΕΠΕ. Αυτό αλλάζει σημαντικά τα δεδομένα, διότι αν υπάρξουν τελεσίδικες καταδίκες για απάτη, τότε οι ίδιοι οι παραγωγοί, οι επιχειρηματίες ή οι συνεταιρισμοί που θα κριθούν ένοχοι θα κληθούν να επιστρέψουν τα χρήματα που εισέπραξαν παράνομα και μάλιστα με τόκους.
Κρίσιμο ζήτημα παραμένει το πώς ακριβώς θα εφαρμοστεί στην πράξη η διαδικασία ανάκτησης. Η ελληνική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει την επεξεργασία ενός ειδικού συστήματος, στο οποίο θα συμμετέχουν όλοι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, όπως η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων και η Οικονομική Αστυνομία. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο δίκτυο που θα μπορεί να εντοπίζει ποιοι είναι οι ΑΦΜ που έλαβαν παράνομα επιδοτήσεις και να προχωρά στην είσπραξη των χρημάτων με τόκους. Το ποσό που θα κληθούν να επιστρέψουν οι παραβάτες θα καταβάλλεται στο ελληνικό Δημόσιο και στη συνέχεια θα αποδίδεται στα ευρωπαϊκά ταμεία.
Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι, όπως αναφέρει δημοσίευμα της Ναυτεμπορικής, μέχρι σήμερα δεν έχει ζητηθεί ποτέ από τον αγροτικό κόσμο να επιστρέψει ενισχύσεις που έλαβε, ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε ότι οι επιδοτήσεις ήταν παράνομες. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του γνωστού «πακέτου Χατζηγάκη», όπου το 2008 και το 2009 καταβλήθηκαν αποζημιώσεις συνολικού ύψους 424 εκατομμυρίων ευρώ σε περισσότερους από 660.000 αγρότες μέσω του ΕΛΓΑ, οι οποίες κρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ως μη συμβατές με το ευρωπαϊκό δίκαιο, διότι θεωρήθηκαν κρατικές ενισχύσεις που στρέβλωσαν τον ανταγωνισμό. Αν και η Ελλάδα καταδικάστηκε και υποχρεώθηκε να επιστρέψει χρήματα στα κοινοτικά ταμεία, τελικά δεν ζητήθηκε από τους αγρότες να επιστρέψουν τα ποσά. Αντίθετα, το Δημόσιο κάλυψε μέρος του προστίμου μέσα από συμψηφισμούς με άλλα κονδύλια, όπως εκείνα που εγκρίθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας Covid-19.
Ωστόσο, η τρέχουσα υπόθεση φαίνεται να έχει άλλη βαρύτητα, καθώς αφορά οργανωμένα κυκλώματα και ενδεχόμενες πράξεις απάτης σε βάρος των κοινοτικών κονδυλίων. Γι’ αυτό και θεωρείται πολύ πιθανό αυτή τη φορά να μην αρκεστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση σε απλές διοικητικές κυρώσεις προς το κράτος, αλλά να ζητήσει την επιστροφή των ενισχύσεων απευθείας από τους ίδιους τους δικαιούχους που θα κριθεί ότι εισέπραξαν παρανόμως χρήματα.